آرامگاه سعدی

در سال 1187 هجری قمری به دستور كریمخان زند، عمارتی ملوكانه از گچ و آجر بر فراز مزار سعدی بنا شد كه شامل 2 طبقه می شد. طبقه زیرین دارای راهروی بود كه پلكان طبقه دوم از آنجا شروع می شد. در دو طرف راهرو دو اطاق كرسی دار ساخته شده بود. در اطاقی كه سمت شرق راهرو بود، قبر سعدی قرار داشت و معجری چوبین آنرا احاطه كره بود. قسمت غربی راهرو نیز به موازات قسمت شرقی، شامل دو اطاق می شد، كه بعدها شوریده (فصیح الملك) شاعر نابینای شیرازی در اطاق غربی این قسمت مدفون شد. طبقه بالای ساختمان نیز همانند طبقه زیرین بود، با این تفاوت كه بر روی اطاق شرقی كه قبر سعدی در آنجا بود، به احترام شیخ اطاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت. در طرح جدید پس از خرید و تخریب خانه‌های اطراف مقبره، آرامگاه دارای محوطه‌ای در حدود ۱۰۳۹۵ متر مربع شد . محوطهٔ باغ به سبک ایرانی گلکاری، درختکاری و باغچه بندی شده‌است . در وسط حیاط دو حوض مستطیل شکل ، با جهت شمالی - جنوبی در دو طرف محوطهٔ آرامگاه قرار دارد و حوض دیگری در جهت شرقی - غربی در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده‌است.

ارامگاه سعدی، آرامگاه یکی از بزرگترین شاعران قرن هفتم و تاریخ ادبیات فارسی، افصح المتکلمین، ابو محمد شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی است؛ این مكان در ابتدا خانقاه شیخ بوده كه وی اواخر عمر خود را در آنجا می گذرانیده است. او در سال 690 هجری قمری وفات یافت و پیکرش در خانقاهی که اکنون آرامگاه وی می باشد و در گذشته محل زندگی او بود، به خاک سپرده شد.

آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۵۳ به شماره ثبت ۱۰۱۰٫۳ در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

بنای كنونی آرامگاه سعدی اقتباساتی از كاخ چهلستون اصفهان است و ابنیه قدیم را توام با معماری جدید دارا می باشد. ایوانی با ستونهای چهار ضلعی بلند با تزئینات كاشی كاری در جلو بقعه واقع شده است و گنبد كاشی فیروزه فام بر فراز بقعه جلوه خاصی دارد . درون بقعه كتیبه هایی كاشی كاری حاوی منتخباتی از گلستان و بوستان و لوحه ای كه تاریخچه ساختمان را معلوم می سازد دیوارها را زینت بخشیده است. قطعه‌هایی از کتیبهٔ سنگی مربوط به سر در آرامگاه که متعلق به زمان کریمخان زند بوده و در اثر سانحه‌ای در گذشته‌های دور شکسته شده، هم اکنون در درون آرامگاه محفوظ مانده‌است. این قطعه ضمن خاکبرداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاک بیرون آمده‌است. بر روی سنگ مذکور قسمتی از شعر سعدی به خط ثلث عالی نوشته شده‌است با این مطلع: الهی به عزت که خوارم مکن به ذل گنه شرمسارم مکن در ضلع غربی، قصیده‌ای با مطلع زیر دیده می‌شود: خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست در ضلع شمال شرقی ابیاتی از بوستان با این مطلع نوشته شده: الا ای که بر خاک ما بگذری به خاک عزیزان که یاد آوری در ضلع جنوب شرقی، کتیبه‌ای دیگر از گلستان با این عبارت به چشم می‌خورد: یاد دارم که با کاروان همه شب رفته بودم... در ضلع جنوب غربی، غزلی از بدایع با این مطلع نوشته شده: ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی در ضلع شمال غربی ایوان (نزدیک آرامگاه شوریده شیرازی) دوازده بیت از قصیده‌ای با مطلع زیر به چشم می‌خورد: خاک من و توست که باد شمال می‌ببرد سوی یمین و شمال همچنین غزلی از طیبات به خط شاهزاده ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری و با این مطلع حک شده‌است: به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست در ضلع شرقی نیز دوازده بیت از قصیده‌ای به خط نستعلیق و با این مطلع دیده می‌شود: بسی صورت بگردیده‌است عالم وز این صورت بگردد عاقبت هم