مشخصات سنگ نبشته های گنجنامه همدان
کتیبههای گنج نامه هر کدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبانهای پارسی باستان، عیلامی و بابلی نو نوشته شدهاند. متن پارسی باستان در سمت چپ هر دو لوح جای گرفتهاست و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی متر دارد. متن عیلامی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن بابلی نو در ستون سوم قراردارد. این کتیبهها از دیرباز نامهای گوناگونی را بر خود گرفتهاست. تا سدهٔ ششم هجری از جمله «سنگنبشته، نبشت خدایان، دادمهان یا دادبهان، تنبابر، ینبابر، ببنایه، کتیبههای الوند، جنگنامه و گنجنامه» خوانده میشدهاست. دو نام «جنگنامه» و «گنجنامه» در سدههای اخیر مصطلح بودهاست.
دکتر محمد معین با قید احتمال، آن را به صورت اسم مرکب «بنیاد هرمز دادمهان» نیز نامیدهاست. دربارهٔ وجه تسمیهٔ گنجنامه میتوان گفت: گنجنامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم مردم را تصور بر این بودهاست که راز گنجی نهان را در این کتیبهها نگاشتند و به نظر میرسد واژهٔ جنگنامه نیز تحت تأثیر ذهنیتی که از جنگ و جنگاوری شاهان گذشته در سر مردم بوده، یا با جایگزینی عامیانهٔ واژهٔ جنگ بهجای گنج به وجود آمده باشد.
تاریخچه سنگ نبشته های گنجنامه همدان
کتیبه های گنجنامه همدان دارای قدمتی در حدود ۲۵۰۰ سال پیش می باشد؛ کتیبههای گنجنامه همدان در سال ۱۲۲۰ شمسی توسط اوژن فلاندن، نگارگر و باستانشناس فرانسوی و همراه او پاسکال کوست مورد بررسی و مطالعه و نگاره برداری قرار گرفت و بعد از ایشان، سر هنری راولینسون کاشف بریتانیایی توانست با استفاده از این کتیبهها موفقیت شایانی در گشودن رمز خط میخی پارسی باستان کسب کند. بدین سان سنگ نوشتههای گنجنامه همدان کلیدی را به دست کاشف داد تا بوسیله آن بتواند سنگ نوشته داریوش بزرگ در بیستون را بخواند.
ویژگیها سنگ نبشته های گنجنامه همدان
سیمای عمومی سنگ نبشته های گنجنامه همدان
موقعیت صخره (سنگ) خارا طوری است که روی سنگ نبشته ها درست به سوی مشرق است؛ فرو رفتگی ها به شکل مربع مستطیل به طول 2/9متر وعرض 1/9 متر و به گودی 30 سانتی متر است. این دو لوح تاریخی هر کدام به سه زبان پارسی قدیم ,بابلی و عیلامی قدیم نقر شده است. لوح طرف چپ که کمی بالاتر در سنگ کوه کنده شده، بنام داریوش کبیر است و لوح سمت راست که کمی پایین واقع شده، بنام خشایارشاه است.
هر یک از متن های سه گانه در هرکدام از دو لوح مشتمل بر بیست سطر بوده ,مضمون هر دو کتیبه در هر سه متن یکی و مشترک است که به خط میخی نگاشته شده است. در اطراف دو لوح مزبور سوراخهای منظمی بر سنگ کوه دیده میشود که میرساند این دو نوشته تاریخی در عهد قدیم ظاهراً درها و پوش فلزی قرار داشته و آنهارا از گزند باد و باران و آفتاب و غیره حفظ میکرده است.
ترجمه ی کتیبه های گنجنامه: کتیبهٔ داریوش کبیر متن آن عبارت است از: «خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمینها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.» کتیبهٔ خشایارشا نیز در قسمت پائین همین کتیبهاست و متن آن عبارت است از: «خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بیشمار. من خشایارشا، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.»
زمان مناسب بازدید سنگ نبشته های گنجنامه همدان
با توجه به وضعیت آن و هوایی همدان، فصل های بهار و تابستان، بهترین زمان برای بازدید از این جاذبه هستند.