غار های هنامه شیروان

غار های هنامه شیروان که با دست کنده شدند در یکی از دره‌های فرعی مسیر رود اترک علیا به ارتفاع حدود هزار و ‪ ۴۴۵‬متر بالاتر از سطح دریا قرار دارند .این مجموعه معماری دستکند که با توجه به وسعت آن ها زمانی جمعیت قابل توجهی از ساکنان بومی منطقه را در خود جای می‌داده در سینه کوهی به نام "گرمه دره" قرار گرفته و حدود ‪ ۱۰۰‬متر از کف دره ارتفاع دارد.

نمونه مشابه اینگونه معماری دستکند و روستایی که در دل کوه حفر شده، در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله می‌توان به غار "خربس" در جزیره قشم و روستای "میمند" در کرمان اشاره کرد.

دسترسی به این اتاق ها از بالای کوه غیرممکن است و رودخانه فصلی هنامه که در پای کوه جریان دارد طبیعتا می‌توانسته در تامین آب ساکنان غارها نقش اساسی ایفا کرده باشد. در سالیان گذشته به دلیل فرسایش جوی و موقعیت قرارگیری غارها در دیواره عمودی کوه، بخشی از آنها فرو ریخته و به دامنه فروغلتیده است.

فضاهای این اتاق های دستکند در سه طبقه شکل داده شده که یکی بر روی دیگری واقع و ظاهرا هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است. طبقه اول که در آن دالان های نسبتا بزرگ با پیش‌آمدگی‌هایی در پای دیوار به شکل آخور دیده می‌شود احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است.

متاسفانه، امروزه بطور کلی حدود ‪ ۲۰‬اتاق در این مجموعه دستکند سالم باقی مانده و بخش بزرگی از فضاها نیز در اثر ریزش دیواره کوه منهدم شده و فرو ریخته است.

در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد. طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاق‌های متعدد و دودزدگی سقف آن ها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد.

ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیواره‌ها این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدت ها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است. پراکندگی قطعات خمره‌ها و ظروف سفالین، ذخیره‌سازی آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دوره‌های آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند.

طبقه سوم در این مجموعه اتاق‌های کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آن ها استفاده می‌شده است. تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاق‌ها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است.

با توجه به وضعیت آب و هوایی خراسان شمالی، فصل های بهار و زمستان، زمان مناسبی برای بازدید از این جاذبه هستند.

احتمالا قدمت این جاذبه تاریخی طبیعی به قرون چهارم و پنجم هجری برمی گردد.

این جاذبه در سال 1386 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.