قلعه سردار اسعد جونقان (قلعه حاج علیقلی خان)

قلعه حاج عليقلي خان توسط فردی به نام علي قلي خان سردار اسعد بختياري در زماني كه زمامداري ايل بختياري را به عهده داشت، ساخته شده است. كاخ قلعه سردار اسعد بختياري فاقد هرگونه كتيبه تاريخ‌دار است. برای ساخت بنای این قلعه از مصالحی مانند خشت، آجر، ملات گچ و خاك استفاده شده است. با بازدید از بنای دو طبقه قلعه جوقان شاهد تزيينات سنگي، آيينه‌كاري، نقاشي و... خواهید بود.

قدمت بنای قلعه جونقان به دوران قاجار برمی‌گردد که پس از دستیابی فرزندان حسین قلی ایلخانی به قدرت سیاسی توسط سردار اسعد دوم بختیاری و با الهام از کاخ های اروپایی قرن نوزدهم میلادی ساخته شد. این قلعه بر سر گذرگاه جاده لینچ که با هماهنگی میرزا اصغرعلی اتابک (امین السلطان) صدر اعظم ناصرالدین شاه قاجار، به همراه دیگر خویشان از جمله سهامداران آن شمرده می‌شدند با هدف نظارت بر حسن اجرای قرار دادهای تجاری خوانین بختیاری و شرکای انگلیسی شان بنیاد ساخته شد.

یکی از آثار به جا مانده از روزگاران نه چندان دور شهر جونقان، کاخ یا قلعه‌ی سردار اسعد است. این بنا دارای محوطه‌ای وسیع‌تر از محدوده‌ی فعلی آن بوده که به مرور ایام و در اثر عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی در طول یک صد سال گذشته و نیز کمی دقت در شالوده‌های اصلی و استفاده‌هایی نامناسب نظیر پاسگاه ژاندارمری، کتابخانه عمومی و مدرسه دچار آسیب های فراوان شده است. در واقع به جز قسمت شاه‌نشین اصلی بقیه ابنیه و ساختان‌های جانبی آن از میان رفته است.

کاخ قلعه جونقان که به گواهی(هانری رنه دالمانی) زیبایی خاص و چشم‌نواز آن، یادآور صحنه‌های داستان‌های شهزاد قصه‌گو در کتاب هزار و یک شب بوده، در دوران شکوه خویش دارای باغ‌های پیرامونی، استخر مرکزی، سر در باشکوه، ورودی مشرف بر جاده سنگ فرش باستانی، آینه‌کاری و نقاشی‌های دیواری همراه با کتابخانه‌ای معظم بوده است.

در حال حاضر از آن همه ویژگی خاص و ارزشمند، تنها موارد زیر دیده می‌شود:

ـ طبقه ی فوقانی که در سه جهت شرقی ، جنوبی و شمالی دارای ایوان با ستون های سنگ است و در مرز های اتصال آجر کاری متنوعی دارد. در جبهه ی غربی به صورت دیوار یک دست و بدون ستون یا آجرکاری یکنواخت و ساده دیده می‌شود. در این قسمت سقف اتاق‌ها به صورت هندسی توفال کوبی شدند. این بخش از بنا اعیانی و شاه نشین بوده است.

ـ طبقه ی زیرین در عمق یک متری از کف محوطه کاخ قلعه قرار دارد که ورود به آن از زیر پله‌های طبقه‌ی فوقانی امکان‌پذیر می‌شود. در این طبقه سقف تمامی راهروها و اتاق‌های منشعب به شیوه (قمی پوش) طاق زده شده است.

هر اتاق دارای یک بخاری دیواری با گچبری های ساده است و قسمتی از بنا انبار مورد استفاده خدمتگذاران بوده است. همچنین، در این قلعه ویژگی‌های تزئینی زیر را می توان مشاهده کرد:

ـ حجاری‌های نمای بیرونی طبقه‌ی زیرین شامل قطعات سنگ‌نما و نما و ازاره‌های سنگی ابزار کاری شده با نقوش هندسی مستطیل و لوزی است.

-بر برنه‌ی جرزهای بین پنجره‌ها، لچک، پیشانی و لبه ایوان نیز نقوش اسلیمی و گل بوته وجود دارد.

ـ ستون‌های سنگی در سه جبهه شرقی، جنوبی و شمالی به صورت جفت در کنار هم، شش جفت در ایوان شمالی، شش جفت در ایوان جنوبی و شش جفت در ایوان شرقی قرار دارد.

-سر ستون‌های منقوش طوماری با گل چند پر در میان هر کدام تزئین شدند. میله ستون‌ها ساده و صیقلی بوده و پایه آن‌ها به صورت قطعات بریده وصل به ستون دارای بر جستگی نواری است. زیر ستون‌ها نیز به صورت مکعب مستطیل با نقوش یکنواخت شامل گل چند پر و نیلوفر تزیین شده است.

ـ سر بخاری‌های اتاق‌ها‌، زیرزمین و طبقه‌ی فوقانی و همچنین در طرفین در ورودی اصلی این طبقه دارای گچبری است. طوماری با گل چند پر در میان هر کدام تزیین شدند.

-میله ستون‌ها ساده و صیقلی بوده و پایه ستون‌ها به صورت قطعات بریده وصل به ستون دارای برجستگی نواری هستند. زیر ستون‌ها نیز به صورت مکعب مستطیل با نقوش یکنواخت شامل گل چند پر و نیلوفر تزیین شده اند. ـ سر بخاری های اتاق ها ، زیرزمین و طبقه ی فوقانی و همچنین در طرفین در ورودی لصبی این طبقه دارای گچبری است.

ـ هنر آجر کاری در تمامی سطوح بیرونی دیوار غربی از بالای بنا و سطوح پیشانی ازاره‌های سنگی تا انتهای دیوار و نیز پخ‌های چهار زاویه قوس‌های ایوان‌ها با استفاده از فرم‌های مستطیل ساده، گل میخی، لوزی و مربعی در این بنا قابل توجه است.

ـ برای شکوه بیشتر فصاهای مرتبط فوقانی، درهای ورودی راهروی اصلی با استفاده از روش معرق روی چوب و فلزکوبی به صورت گل و بوته تزین شده که قابل مقایسه با دیگر بناهای تاریخی منطقه از این حیث است.

ـ در شرق محوطه کاخ، سردر ورودی مرتفعی با سقف هلالی در دو طبقه واقع شده که در اطراف آن، اتاق‌های دیده‌بانی و نگهبانی قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در آن همچون دیگر اجزا کاخ، خشت با نمای آجر است که در اطراف آن ارازه‌های سنگی مستطیلی منقوش با ارتفاع شصت سانتی متر قرار دارد.

با توجه به وضعیت آب و هوایی استان خوزستان، فصل بهار و تابستان زمان مناسبی برای بازدید از این جاذبه است.