گرمابه حسینیه

این بنا ، یکی از حمام های تاریخی شهر زنجان است که بر اساس کتیبه سنگی به جا مانده ، تاریخ اتمام آن سال ۱۲۹۲ ه.ق و بانی آن ملک التجار بوده است . حمام تاریخی در جوار بنای حسینیه اعظم و در ضلع جنوب غربی بافت تاریخی زنجان واقع شده است.

گرمابه حسینیه همچون گرمابه های تاریخی دارای تاسیسات و متعلقات لازم با بهره گیری از معماری خاص آن ها است.

ورودی اصلی گرمابه به طرف شمال بوده که جهت بررسی به آن می بایست چند پله را طی نمود . در بدو ورود به حمام یک پاگرد به شکل مربع مستطیل تعبیه گردیده که بوسیله یک دالان زانویی شکل باریک با طی چندین پله به هشتی ختم می گردد . هشتی مزبور در رقم ۳۲۰ – سانتی متر نسبت به کف معبر همجوار واقع گردیده است . در این قسمت دو مدخل مشاهده می گردد . ۱٫ ورودی شوفاژ خانه فعلی که مربع شکل می باشد . ۲ . ورودی به سربینه که در ضلع جنوب غربی هشتی قراردارد. این ورودی راه اصلی به سربینه ( رختکن ) به شمار می رود. سربینه : این فضای زیبا و دلنشین به شکل چهار ایوانه و در رقم ۳۶۰ – سانتی متری نسبت به کف کوچه قرار دارد .

ایوان های چهارگانه در چهار جهت اصلی قرار گرفتند . در مرکز سربینه یک حوش اب به شکل مربع مستطیل در جهت شرقی غربی در نظر گرفته شده است . در گرداگرد و پیرامون سربینه سکو های جهت نشستن مراجعین احداث گردیده است گنبد اصلی این قسمت با تکیه بر جرز های جانبی و با بکار گیری کاربندی های جالب و چشم نواز خود نمایی می کند . جهت تامین روشنایی رختکن پنج نورگیر کوچکتر در ساقه گنبد و در چهار جهت اصلی ( شمال ، جنوب ، شرق ، غرب ) واقع گردیده است . در فضای سربینه دو ورودی مشهود است . ۱٫ ورودی به اتاقی مربع شکل در ابعاد ۵۰/۲ × ۶۵/۲ سانتی متر که موسوم به گرمخانه می باشد . به احتمال زیاداین قسمت مکانی بوده جهت پهن کردن و یا خشک نمودن ملزومات مربوطه به امر شستشو . ۲٫ ورودی منتهی به فضای گرمخانه ، این قسمت به شکل دالانی در جهت شرق به غرب کشیده شده و سرویس های بهداشتی در ضلع جنوبی آن قرار دارند . گرمخانه : پس از طی دالان موجود در حد فاصل سربینه و گرمخانه ، به فضای اصلی شستشو ( گرمخانه ) می رسیم . این قسمت در رقم ۲۰/۴ – سانتی متر نسبت به کف کوچه قرار گرفته است . گرمخانه با پلانی به شکل چهار ایوانی که ایوان های آن در چهار جهت اصلی واقع و دو به دو با هم قرینه می باشند و گنبد اصلی در مرکز بنا به بهره گیری از کاربندی های زیبا اجرا گردیده است . در مرکز آن یک نورگیر بزرگ تعبیه گردیده که در سه جهت آن ( شرق ، غرب ، جنوب ) سه نورگیر کوچکتر در ساقه گنبد جای دارند .

ایوان ضلع شرقی در اصل شاه نشین بوده که در سال های بعد با انجام ساخت و ساز هایی به صورت دوش مورد استفاده قرار گرفته است . خلوتی ها به صورت دو فضای قرینه و هم شکل در اضلاع شمال شرقی و جنوب غربی مشهود می باشند. این فضاها با ایجاد دالانی در حدود ۲ متر با زاویه ۴۵ درجه قابل دسترسی می باشند . از طریق پنجره موجود در ایوان ضلع غربی به خزینه می سیم . خزینه فضائیست به شکل مربع در ابعاد ۴۵۰ × ۵۰۰ سانتی متر که در پشت آن و در غربی ترین قسمت بنا تون یا آتشخانه بنا قرار گرفته است.

سیستم آبرسانی : یکی از مشخصات جالب این گرمابه نسبت به سایر گرمابه هایی که مورد بررسی قرار گرفته اند چاه آب آن می باشد . چرا که چاه آب این گرمابه بر عکس دیگر گرمابه ها در نزدیکی گرمخانه و تون نمی باشد بلکه در کنار ورودی اصلی ایجاد شده است . آب موردنیاز با دلو از چاه بیرون کشیده شده و به داخل حوضچه ای که توسط لوله های سفالی ( تنبوشه ) به گرمخانه و سربینه راه داشته ریخته می شده است . سیستم گرمایش و مواد گرمازا : سیستم گرمایش و مواد گرما زا در این نیز منطبق بر اسلوب و شیوه گرمایش موجود دیگر حمام های تاریخی شهر می باشد. تون حمام در غربی ترین قسمت و در پشت خزینه تعبیه گردیده و گرمای جاصل از سوخت فضولات حیوانی از طریق گربه روهای متصل به گرمخانه و سربینه به نقاط مورد نیاز انتقال داده می شد. مصالح بکار رفته در بنا : عمده مصالح به کار رفته در بنا همچون دیگر گرمابه های تاریخی شامل لاشه سنگ ، آجر ، آهک ، ساروج ، کاشی و سنگ تراورتن جهت سنگفرشی می باشد .

بنای حمام همانند نمای حمام های سنتی و رایج در ایران با مصالح آجر ، سنگ و ساروج کاهگل و انواع ملات آب بند در سازه دیوارها و طاق و تویزه ها ساخته شده و پی این حمام از سنگ لاشه و ملات آهک ساخته شده است و دیوارها ترکیبی از سنگ و آجر می باشد و از جمله فضا های معماری تعبیه شده در این بنا می توان موارد زیر را نام برد : ۱- ورودی : با قرار دادن چند پله ورودی بنا پایین تر از کف اصلی کوچه می باشد . ۲- هشتی : به منظور حفظ گرمای داخلی حمام و همچنین جلوگیری از دید مستقیم مردم عابرین به داخل بنا می باشد . ۳- سربینه ( رختکن ) : مکانی که در وسط آن معمولاً یک حوض آب سرد و در اطراف سکو های نشیمن جهت پوشیدن و درآوردن لباس در نظر گرفته شده است . ۴- میان در : فضایی که در حد فاصل رختکن و گرمخانه می باشد و در این فضا نیز سرویس های بهداشتی تعبیه گردیده اند . ۵- گرمینه : یا فضای اصلی حمام که دارای سکو هایی جهت نشیمن و شستشو می باشد . ۶- خزینه ۷- تون ( آتش خانه ) : که بوسیله گربه روهایی کف حمام را گرم می کرده است.

از جمله تزئینات جالب توجه در بنا می توان به وجود ایوان های چهار گانه در سربینه اشاره نمود که با ایجاد پخی هایی در حد فاصل آن ها تبدیل به هشت ضلعی و سپس با استفاده از کاربندی های زیبا و چشم نواز به شانزده ضلع و سپس گنبد اصلی اجرا گردیده است.

با توجه به اظهارات معتمدین محل ّ جهت تزئین سربینه و گرمخانه از کاشی های منقوش استفاده شده بود که متاسفانه در سال های بعد با اندودی از سیمان سفید مستور شدند .

این بنای تاریخی که جزو املاک حسینیه اعظم زنجان به شمار می رود، قرار است در آینده به موزه تعزیه و عاشورا مبدل شود .

بهتر است بدانید که حسینیه اعظم زنجان یکی از بی نظیرترین مکان هایی است که مورد توجه خاصه امام حسین و یگانه سردارش حضرت ابوالفضل(ع) است و این مکان سالانه میزبان هزاران عاشق حسینی از سراسر جهان می باشد.

با توجه به وضعیت آب و هوایی این استان، فصل های بهار و تابستان، زمان مناسبی برای سفر به زنجان و بازدید از این جاذبه هستند.