مشخصات امامزاده سیداسماعیل (ع)
درباره نسب امامزاده اسماعیل چند نظر متفاوت وجود دارد :بنا بر زیارت نامه موجود در بقعه ،فرد در بقعه ،اسماعیل بن جعفر بن امام محمد تقی (ع)است .کتاب کنز الانساب نیز این نسب را تایید می کند و می نویسد :(جعفر بن امام محمد تقی (ع)صاحب شش فرزند بود به نام هادی زین العابدین ،مطهر ، اسد ،ابراهیم ،داوود و اسماعیل . از این میان اسماعیل به ولایت تهران آمد و توسط دشمنان زخمی مهلک برداشت . او مدت یک ماه در منزل فخر الدین حداد در حال نقاهت بود و فخر الدین به مداوای جراحت های او مشغول شد .تا اینکه یزدان عمر و فرزندان او اتفاق کرده امامزاده را به شهادت رسانیدند. برخی از تحقیقات جدید نیز ایشان را منسوب به امام علی النقی (ع)دانسته اند .در نظر دیگر ،امامزاده اسماعیل فرزند امامزاده زکریا ونوه موسی الکاظم (ع)است .این نظر مورد نقد برخی از محققان چون شریف رازی قرار گرفته است .تاریخ شهادت امامزاده را حدود نهصد سال پیش نوشته اند . دانستن روایت های شفاهی محلی نیز خالی از لطف نیست ، بنا بر گفته های راویان ، درباره علت مهاجرت ایشان و آنچه سینه به سینه نقل شده این است ،که وی از هم شاگردی های حضرت عبدالعظیم حسنی بوده ،که در این منطقه زندگی می کرده و به دست برخی از افراد محله سر پولکی به شهادت رسیده و در زمان شهادت 27یا 28 سال بیشتر نداشته است .
تاریخچه امامزاده سیداسماعیل (ع)
اصل بنا به قرن نهم هجری است که در دوره قاجار به همت عیسی خان بیگلر بیگی در سال 1262 ه ق تعمیرات اساسی در آن صورت گرفته است .این بنا بر کتیبه ایوان در زمان محمد شاه غازی ساخته شده و بانی آن عیسی خان بیگلر بیگی بوده است .
ویژگیها امامزاده سیداسماعیل (ع)
محله ای که بقعه در آن قرار دارد ،در گذشته به محله چال میدان معروف بوده است . بنابر منابع مکتوب در هنگام کشیدن بارو در اطراف شهر تهران از آن جا که خاک خندق برای دیوار کشی وبرج سازی بسنده نبود واز سوی دیگر برخی از زمین ها به ویژه اراضی شمال تهران را شن وسنگ تشکیل می داد ، به هنگام بارو کشی پیرامون شهر ناگزیر از پنج نقطه خاک برداری کردند . در اثری این خاکبرداری چاله ها و گود هایی به وجود امد که هر یک منشا پیدایش نام محلی یا مکانی در این شهر شد مانند چال میدان،چال حصار (که مدتها محل تجمع زباله های تهران بود )گود دروازه محمدیه ،گود فیل خانه و گود زنبورک خانه .
سیمای عمومی امامزاده سیداسماعیل (ع)
صحن امامزاده به شکل مستطیلی به ابعاد ۲۳ در ۳۵ متر است که محور طولی آن در امتداد شمالی جنوبی قرار دارد و دارای سه ورودی است.
ورودی شرقی امامزاده که مدخل اصلی بنا نیز محسوب میشود، فاقد تزئینات است و به نظر میرسد نیمهکاره رها شده است. این ورودی مقابل سردر آبانبار ساخته شده و به معبر شمالی جنوب شرقی امامزاده، و خود امامزاده به میدان سیداسماعیل راه دارد.
دو ورودی دیگر اطراف صحن نیز یکی در شمال و دیگری در جنوب به معابر فرعی راه دارند.
قسمت غربی بنا، دارای ایوانی رفیع و خوشمنظر است که در طرفین آن، دو منار بلند دیده میشود. در طرفین ایوان، سه ایوانچه در لبه صحن واقع شده است. بدنه ایوان غربی پوشیده از کاشی، و نیمگنبد آن مزیّن به مقرنس زیبا و پرکار است.
شرایط استفاده امامزاده سیداسماعیل (ع)
این امامزاده در مجموع ظاهری شبیه مسجد دارد و قدمت تاریخی آن بسیاری از زایران را مشتاق به زیارت امامزاده میکند. مراجعان امامزاده سیداسماعیل، اغلب افراد سنتی و معتقد همان حوالی هستند.
مرحوم استاد محمدتقی مصطفوی، در باب این بنا چنین میگوید:
این بقعه که منسوب به سیداسماعیل، از احفاد امام علیالنقی (ع) است در محله چالهمیدان واقع شده است. بنای کنونی آن طبق کتیبه موجود در ایوان و داخل حرم، در زمان محمدشاه قاجار به سال 1262 هجری ساخته شده و بانی آن عیسیخان بیگلربیگی بوده است. اثر بسیار قدیمیتر آن درِ منبت عتیقه است که در ضلع غربی حرم قرار گرفته و به مسجد کوچکی باز میشود که بر روی این در نیز نام محمدشاه قاجار و عیسیخان بیگلربیگی مذکور است؛ ولی قسمت اصلی یعنی وسط هر دو لنگهی در، مربوط به قرن نهم هجری است و طبق کتیبههای موجود آن، بانی در، استاد حسین پیرعلی حداد تهرانی و تاریخ آن جمادیالاول سال 886 هجری است و این تاریخ قدیمیترین سال تاریخی است که درباره ابنیه قدیمی داخل شهر تهران میتوان سراغ گرفت.
امامزاده سیداسماعیل درون یک مجموعه تاریخی و ارزشمند جای گرفته که پایه و اساس شکلگیری آن، مزار امامزاده سیداسماعیل است. بنابراین ساخت مجموعه مزبور مانند مجموعههای مذهبی مشهد و قم، از علاقه مسلمانان به ولایت و بزرگداشت بزرگان شیعه نشأت گرفته است. مجموعه سیداسماعیل جزو آن دسته مجموعههایی است که تشکل آنها با ایجاد یک آرامگاه ساده آغاز و در طول زمان با افزودن بناهای دیگر همچون آبانبار، مدرسه و بازار به یک مجموعه عظیم و کارآمد مبدل شدهاند. با ایجاد مجموعه فوق در مرکز محله چالهمیدان، بخش وسیعی از محله که تا پیش از آن چیزی جز گورستان، چاله و زبالهدانی نبود، جای خود را به عناصر سازنده مجموعه داد. بنابراین دگرگونیهای بافت محله چالهمیدان در دوره قاجار، نتیجه ساخت مجموعه سیداسماعیل است. بازار سیداسماعیل، قطب مهم تجاری مجموعه، در دگرگونیهای یاد شده و حیات اقتصادی محله سهم بسزایی داشته است.
سایر اطلاعات امامزاده سیداسماعیل (ع)
بقعه سید اسماعیل مربوط به سدهٔ ۹ و ۱۳ ه. ق. است و در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شمارهٔ ثبت ۴۰۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نکات منفی امامزاده سیداسماعیل (ع)
قرار گرفتن در محدوده طرح ترافیک - نبود جای پارک - شلوغ بودن منطقه