باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد حدود ۴۰۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و از بخش های متعددی چون عمارت تالار آیینه، عمارت سردر، عمارت بهشت آیین، عمارت بادگیر، عمارت حرمخانه یا حرمسرا، عمارت تهرانی، عمارت مستخدمین یا خانه ی خدم و حشم و آشپزخانه ها و دیوان خانه به شکل مثمن، ساباط، آب انبار، درشکه خانه، اصطبل تابستانه و زمستانه، قنات، حوض ها و جداول آب متعدد تشکیل شده است.

باغ دولت‌آباد در یزد در اواخر دوره افشاریه و درسال ۱۱۶۰ ه. ق توسط محمد تقی خان معروف به (خان بزرگ) که وی سرسلسله خاندان خوانین یزد بود احداث گردید. مرحوم محمدتقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتررا احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت‌آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خو د را بنا کرد. این باغ با مساحتی درحدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان‌ها، حوض‌ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آن ها باغ‌های با درختان انار و انگور و... باگل‌های فراوانی زینت بخش محیط بودند.

قنات تاریخی عظیم دولت‌آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه میگرفته و پس از مشروب کردن بخشی از زمین های مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و طی بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد میرسیده و باغ دولت‌آباد را آبیاری میکرده اما این باغ در حال حاضر توسط چاه نیمه عمیق مجاور آبیاری می‌شود.

تقي خان بافقي پدر عبدالرضاخان يزدي و جد سلطانعلي خان وزير افخم و خانواده هاي افخم ابراهيمي و افخمي است. مدارك مربوط به اين موضوع در ميان اسناد شخصي خانواده افخم ابراهيمي حفظ و نگهداري گرديده است.

این جاذبه در تاریخ 23 اسفندماه 1346 با شماره 774 در فهرست آثار ملی ایران و همچنین در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

همه‌روزه از ساعت ۷:۰۰ تا ۲۲:۳۰ (به‌جز روز عاشورا) امکان بازدید از باغ دولت آباد وجود دارد.

باغ دولت آباد یزد به دو قسمت کلی اندرونی و بیرونی (جلوخان) تقسیم می شود. بخش اندرونی شامل: ساختمان های هشتی(بادگیر تابستانه) بهشت آئین (زمستانه) حرمخانه(حرمسرا) مطبخ (آشپزخانه) اتاقهای خدمه، اصطبل های تابستانه و زمستانه، درشکه خانه و یک برج دیده بانی و آب انبار خصوصی است.بخش اندرونی محل سکونت حاکم بوده است. بخش بیرونی (جلوخان) شامل: ساختمان های تالارآئینه، تهرانی، ساختمان سردر اصلی، دو بازارچه، دو برج دیدبانی، آب انبار عمومی ودیوانخانه است.

ویژگی های مهم باغ دولت آباد یزد ساختمان هشتی با بادگیری به ارتفاع ۳۴ متراز کف ساختمان است که مرتفع ترین بادگیر خشتی جهان نیز هست. دراین ساختمان ها با تلفیق باد و آب که درحوضهای داخل ساختمان درجریان است هوای خنک به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال پیدا می کند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می شود.

از دیگر ویژگی های این باغ قناتی به طول ۶۵ کیلومتر و آب نمای داخل باغ به طول ۲۰۶ متر و عرض۶ متر، و درختان سرو وکاج بلند دراطراف آب نما، باغچه های انار و انگور را می توان نام برد.

یکی از خصوصیات مهم باغ ایرانی ، نظم دقیق و هندسی در نحوه کاشتن درختان است و برای این منظور هر بخش از باغ که به مربع یا مستطیل است به مربع های کوچک تقسیم و در هر راس این شبکه مربعی یک درخت که عمر طولانی تر دارد کاشته می شد و سپس این مربع ها به مربع های کوچک تر تقسیم و در هر راس آن درختان با عمر متوسط و به همین ترتیب درختان با عمر کوتاه در رأس های مربع های میان آنها کاشته می شد.

هندسه باغ یک هندسه ی منظم است که سطح باغ را به دو بخش مستطیلی شکل عمود بر هم (باغ بیرونی و باغ اندرونی) تفکیک کرده است. محور تقارن مستطیل بزرگتر ، محور اصلی باغ اندرونی است که آبنمای بزرگ باغ به ابعاد ۱۹۴ در ۱۲ متر بر این محور منطبق می باشد. در واقع این محور، همان محوری است که عمارت سردر را به عمارت هشتی متصل می کند. «معمار باغ با کاشت درخت در دو جانب محور اصلی ، علاوه بر این که سبب تمرکز دید بسوی عمارت های اصلی باغ می شود ، موجب عدم محدودیت دید از سوی هر یک از عمارات بسمت منظر باغ نیز می گردد و بر اتصال بصری بین دو عمارت تاکید می کند».

«وجود چشم انداز اصلی به شکل مستقیم و کشیده در محور طولی باغ روبروی کوشک و کاشتن درختان بلند در دو طرف آن نقشی اساسی در ایجاد پرسپکتیوی دارد که باغ را طولانی تر جلوه گر می سازد». آبنما که دقیقا بر محور تقارن باغ اندرونی منطبق می باشد سطح باغ را به دو کرت مستطیلی متقارن تقسیم می کند. «در باغ اندرونی قسمت عمده باغ کرت بندی شده است. تناسبات کرت بندی ها از تناسبات دو باغ مستطیل شکل تبعیت می کند.»محورتقارن مستطیل کوچکتر که همان باغ بهشت آیین می باشد بر محور اصلی باغ عمود می باشد. مستطیل باغ بهشت آیین توسط یک حوض مستصیلی بزرگ که عمود بر محور تقارن مستطیل است به دو قسمت مربع شکل تقسیم می شودکه در واقع کرت های اصلی باغ بهشت آیین همین مربع ها هستند.

در تمامی ایام سال امکان بازدید از این باغ تاریخی وجود دارد ولی فصل های بهار و زمستان زمان مناسب تری خواهند بود.

در باغ دولت آباد، آب به تمامی به نمایش گذاشته می شود. معمار با بازی وصف ناپذیری ، بارها آب را به درون زمین برده و بیرون آورده است، بطوریکه آب در تمام سطح باغ حضوردارد. آب ابتدا در زیر بادگیر عمارت هشتی و در یک حوض یکپارچه مرمرین دیده می شود که در آن می جوشد و بالا می آید.

سپس به حوضی در وسط این عمارت وارد می شود و از آن به سه حوض کشیده مستطیل شکل در سه شاه نشین سرازیر می شود. در مقابل ارسی اتاق ها، سه سینه کبکی وجود دارد که از سنگ مرمر است و آن را به شکلی تراشیده اند تا موج ایجاد کند و حجم آب را بیشتر از واقعیت نشان دهد.

روشنایی باغ در شب توسط لامپ‌هایی که در داخل فانوس گذاشته شده و به فواصل معین در اطراف قرار گرفته‌اند تامین می‌شود که منظره زیبایی را نیز ایجاد می‌کند.