تپه گنج دره هرسین

تپه گنج دره (به لكي: چیا خزینه) مربوط به دوره نوسنگي است و در شهرستان هرسين، روستای قیسوند واقع شده است.

در تپه گنج دره، پنج طبقه استقراریشناسایی شد که از سطح تپه تا خاک بکر با حروف الفبا نشان داده شده است. طبقه A جدیدترین و طبقه E قدیمی ترین طبقات استقراری گنج دره است. طبقه A از سطح تپه تا عمق یک و نیم متری است .

در این طبقه، تعدادی گور دورهاسلامی متأخر و در زیر آن بقایایی از اجاق های ساده و دیوارهای دوره نوسنگی که با خشت های قرمز رنگ چیده شده بودند، شناسایی شد. طبقه B از عمقحدو دو متری شروع و تا عمق حدود سه متری ادامه دارد. در این طبقه فضاهایمسکونی که با چینه ساخته شده بودند، شناسایی شد. طبقه Cنیز از عمق حدود 30/3 متری شروع و تا عمق 90/4 متری ادامه دارد. معماری این طبقه استقرارینیز چینه ای است.

طبقه D از عمق حدود پنج متری شروع و تا عمق شش متریادامه دارد. معماری این طبقه ترکیبی از چینه و خشت است.

طبقه E از عمقحدود شش متری شروع و تا عمق هفت متری یعنی خاک بکر ادامه دارد. از ویژگیهای این طبقه، شناسایی سی حفره بود که تا عمق پنجاه سانتی متری در داخلخاک بکر کنده شده بودند. این حفره ها دارای دهانه ای به قطر هفتادسانتیمتر تا یک متر بودند.

از بقایای طبقه استقرار D حدود 144 متر مربع از بافت روستا کاوششده است. آثار معماری این طبقه نشان می دهد در این دوره ساکنان گنج دره درمنازلی که دیوارهای آنها را با خشت خام می ساختند، به سر می بردند.

خشت هابه شکل مکعب مستطیل های کوچکی که سطح آنها کمی بر آمدگی دارد و به نوع «پلانو کانوکس» معروف هستند. طول این خشت ها بیت پنجاه تا نود و پنجسانتیمتر متغییر است. خانه های این لایه به طور معمول در جهت جنوب شرقی – شمال غربی ساخته شده بود. از سنگ برای پی دیوار استفاده نمی کردند و کفدیوار بعضی از اتاق های خانه ها با گل اندود شده بود.

این محوطه نخستین بار در سال 1965 م توسط «فیلیپ اسمیت» موردگمانه زنی قرار گرفت و در چهار فصل دیگر طی سال های 1967، 1969، 1971 و 1974 م اقدام به حفاری آن نمود. در تپه گنج دره، پنج طبقه استقراریشناسایی شد که از سطح تپه تا خاک بکر با حروف الفبا نشان داده شده است.

بر اساس آزمایشات انجام شده، طبقات A و D گنج دره از اواخر هزارههشتم و احتمالاً اوایل هزاره هفتم ق.م آغاز می شود و تاریخ طبقه استقراری E بین سال های حدود 7500 تا 8500 ق. م است

محلات این دهکده از خانه هایی که بدون فاصله در کنار یک دیگر بناشده بودند، شکل گرفته بود. به نظر می رسد راه ورود به آنها از پشت بامبوده است. در برخی از خانه ها نیز اتاق های دو طبقه ای ساخته شده بود.

روستای گنج دره در این دوره استقراری (طبقه D) در اثر یک آتش سوزی بزرگ کاملاً سوخته و برای مدتی متروک شده است. از جمله یافته های گنج دره،تعداد زیادی قطعات سفالین است که از طبقه D به بالا شروع می شود. البته ازطبقه E نیز یک قطعه سفال خاکستری به دست آمده است و به نظر می رسد که نمونه آن نیز از طبقات دیگر شناسایی شده است. ظاهراً ساکنان اولیه گنجدوره از سفال گری به اطلاع بودند.

علاوه بر قطعات سفالین تعدادی از ابزار سنگی از جمله تیغه،خراشنده، سنگ مادرهای مخروطی و ریز تیغه های هندسی نیز به دست آمده است. همچنین تعدادی ظروف سنگی، هاون و دسته هاون، مشته سنگ ساب، چکش سنگی،پیکرک های گلی حیوان و انسان، صفحه های مدور گلی، سوراخ کن های استخوانی،درفش و سوزن استخوانی، مهره های زینتی از جنس صدف نیز در این محوطهشناسایی شده است.

از نظر تدفین نیز بقایای چهل و یک اسکلت شناسایی شده که متعلق بهنوزادان تا افراد مسن است. بچه ها را در گوشه اتاق ها به صورت جمع شده ویا درازکش و افراد بالغ را به طور کاملاً جمع شده، دفن می کردند. در یکمورد، مردی را همراه گردن بندی با مهره های سنگی و صدفی دفن کرده بودند.

در کنار بقایای اسکلت دیگری، آثاری از حصیر مشاهد شد که به نظر می رسدگاهی از حصیر برای پوشش جسد استفاده می کردند. در یک گور دسته جمعی نیز یکفرد بالغ، یک نوجوان و یک کودک را به هم در داخل تابوت گلی دفن کردهبودند.

بهترين زمان براي بازديد از اين جاذبه اواخر بهار و تابستان است.

این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۳۹۴ به‌عنوان یکی از آثار ملي ايران به ثبت رسیده‌است.