ساختمان صندوق بانک ملی ایران

ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی ایران وابسته به بانک ملی ایران از ساختمان‌های ساخته شده در دوره پهلوی است و در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۳۰ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. نمای اصلی ساختمان دارای خصوصیات بارز معماری هخامنشی است‌. ورودی اصلی نسبت به کل نما حجمی بیرون زده و کمی مرتفع ‌تر دارد. این ورودی شامل دو بازشو است‌، یک پیشین با سقف تزیین شده و کمی مقعر که مقدمه ورود به یک هال بیضی شکل است‌. ارتفاع این هال حدوداً چهار و نیم متر است‌. دو یال متقارن‌، شامل هفت اتاق در یک سمت و پنج اتاق در سمت دیگر، در دو طرف این هال دو بازوی اصلی ساختمان را تشکیل میدهند که در انتهای هر کدام پلکانی عریض تعبیه شده‌است‌.

ساختمان بانک ملی به وسیله هنریش‌، معمار آلمانی، بین سال‌های 1300تا 1310، در زمان رضاخان پهلوی ساخته شد. برای نخستین بار در آن زمان‌، در معماری بناهای دولتی، از تلفیق معماری باستانی ایران و معماری اروپا استفاده‌شد. به استناد تصویری در کتاب معماری ایران در عصر پهلوی ، نگارش پرویز رجبی درسال 1355، ساختمان اولیه در یک نگاه کلی دارای ترکیب یک شکل بوده است‌. در سال‌های بعد ،که اطلاع دقیقی از تاریخ آن در دست نیست‌، بخش مختصری باظاهری کاملاً هماهنگ به یال شمالی ساختمان متصل شد و ترکیب پیشین بنا را به هم زد.

ساختمان گنجينه بانک ملی ایران، بسیار زیبا و دل انگیز و نمادي از ذوق و هنر معماری اواخر دوره قاجاریه است و در سال های اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی کشور، مرمت گردیده و به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است. بر پایه مصوبه هیات مدیره بانک ملی از این ساختمان به عنوان گنجینه (موزه) بانک ملی ایران بهره‌برداری می شود. در این موزه در گام نخست هدیه‌ها و یادبودهای گرانبها که از سوی بانک‌های خارجی برای بانک ملی فرستاده شده به نمایش در خواهد آمد و در گام دوم و طرح گسترش، مجموعه کاملی از هدیه‌های تاریخی بانک، افزارهای دفتری و دستگاه چاپ اسکناس، عکس‌های کهن، سکه و اسکناس‌های کهن و افزارهای تشریفاتی بانک نمایش داده خواهد شد.

سالن اصلی این ساختمان با ارتفاعی حدود 12 متر دارای شش ردیف ستون به قرینه و با ابعاد متفاوت است‌. قطورترین آن‌ها یک متر عرض و دو متر طول و باریک ترینشان 50 سانتی متر قطر دارد. در هر طرف این سالن، که بخش مربوط به کارکنان است‌، نور از طریق پنجره‌های شمالی و جنوبی تأمین می شود. این بنا در مجموع شامل دو طبقه و یک زیر زمین است‌. از لحاظ سبک و گونه‌های شاخص معماری دنیا، این بنا را به روشنی میتوان تلفیقی از معماری باستانی ایران در دوران هخامنشی و معماری باروک اروپا دانست که کلیساها از بارزترین نمونه‌های آن هستند. درب‌های اصلی و چهار ستون عظیم سنگی با سر ستون‌های گاو شاخ‌دار مربوط به دوره باستان از سایر اجزا چشم‌گیرتر است و داخل بنا نیز انواع تزیینات خاص معماری هخامنشی در گوشه و کنار به چشم میخورد.د ر حالی که سالن اصلی ،خصوصاً به واسطه سقف بلند و تزیین شده آن و هم‌چنین نورگیرهای عمومی دیواره‌ها، بلافاصله فضای کلیساهای باروک اروپا را تداعی می کند. نمای اصلی سنگی است‌. این نماها دارای ازاره‌های سنگ تیشه‌ای ناهم رنگ با سنگ نما و هم‌چنین ازاره‌های مرمری در بخش ورودی، به ارتفاع حدوداً دو متر، است‌. سایر نماها آجری با تزیین گل دوازده پر هخامنشی است‌.

این ساختمان از ابتدا با عنوان بانک ملی ایران بنا شد و از آن زمان تا کنون کاربری آن حفظ شده است‌. پس از انقلاب اسلامی نیز به عنوان صندوق پس انداز بانک ملی ایران از آن بهره برداری شده است‌. جدا از دو شیر سنگی که در دو طرف ورودی به چشم میخورد و در سال‌های اخیر با رنگ طلایی مرمت شده‌است‌ تزیینات بنا عمدتاً مربوط به دوره باستان هستند. ستون‌ها و سربازهای هخامنشی، هم‌چنین گل‌های هشت و دوازده پر هخامنشی، که در داخل و خارج بنا بسیار تکرار شده‌اند، از این جمله‌اند. از تزیینات دیگر به کار رفته در بنا گچ بریهای ظریف و هنرمندانه را میتوان ذکر کرد. کنگره‌ها و تیرکش‌های بلند بام که از معماری هخامنشی بهره برده‌، در نما تأثیر زیادی گذاشته است‌. دو بازشوی چوبی سیاه رنگ‌، در عین سادگی، کاملاً با شخصیت وزین و پر جلال معماری نما هماهنگ است‌. از جزییات جالب و دیدنی در بخش هال ورودی چراغ بیضی شکل نسبتاً بزرگی است که در طبقه بالا نیز از نور آن در کف استفاده میشود.

تارنمای بانک ملی ایران کتاب اول ویکیپدیا دانشنامهٔ تاریخ معماری ایران‌شهر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری