شهر گور

فیروزآباد که نام قديم آن گور بوده است به روزگار کیانیان شهر بزرگی بوده و حصاری عظیم داشت. اسکندر چون به پارس حمله کرد چندان که کوشید نتوانست به حصار شهر گور رخنه کند لذا جهت رودی را که از سر کوه می آمد، به طرف شهر برگرداند و در شهر جاری ساخت تا آن که تمام شهر گور در آب غرق شد». بهتر است بدانید كه روايت های متفاوتی درباره چكونگی زيرآب رفتن شهر گور موجود است.

فیروزآباد نسبت به زمین های اطرافش در گودی واقع شده است، لذا با آب رودخانه ای که اسکندر در شهر جاری ساخت، این شهر به یک دریاچه تبدیل شد و این دریاچه قرن ها باقی بود تا این که اردشیر با اندیشه هایی آب دریاچه را تخلیه کرد و شهر جدیدی به جای شهر گور بنا نهاد. مولف فارسی نامه می نویسد: «اردشیر پسر بابک، مهندسان و دانشمندان را جمع کرد تا تدبیر گشادن آن آب کنند». با تلاش مهندسان ساسانی و ایجاد یک تونل، آب دریاچه را خالی می کنند و شهر جدیدی را بنا می گذارند و این شهر جدید را به مناسبت نام باقی آن «کوه اردشیر» یا «اردشیر خوره» می نامند.

«اردشیر خوره» در زمان حمله تازیان به ایران، ویران شد تا زمانی که عضدالدوله دیلمی (گیلانی) بر خلفای تازی پیروز شد و به آبادانی این شهر همت گماشت، کوه اردشیر نیز دوباره آباد و از آن به بعد فیروزآباد نامیده شد.

شهر باستانی گور نخستین شهر دایره ای شکل ایران محسوب می شود کاوش های باستان شناسی در این شهر ساسانی برای نخستین بار توسط دیتریش هوف، باستان شناسی آلمانی آغاز شده است. این شهر چهار دروازه اصلی داشته است. این دروازه ها عبارتند از باب مهر که از طرف شرق باز می شده، باب بهرام که از طرف غرب باز می شده است، باب هرمز که دروازه شمالی محسوب می شده و در آخر نیز باب اردشیر که از طرف جنوب باز می شده است.

از جمله یافته های مهم باستان شناسی در شهر گور، کشف دروازه تخت نشین بوده است که شباهت زیادی به سر درهای تخت جمشید دارد. رنگ های به کار رفته در این کف همچنان سالم هستند و توجه ساسانیان را به استفاده از رنگ های متنوع طبيعي در معماری نشان میدهد.

طرح و الگوی این شهر دایره ای شکل است و به قطر دو کیلومتر دارای چهار دروازه اصلی بوده و بناهای حکومتی و محل اقامت درباریان در آن قرار داشته است. شهر گور اولین شهر دایره ای در ایران و یکی از نخستین شهرهای دایره ای در جهان نیز محسوب می شود.

منار میلو (طِربال) در واقع ستونی است چهارگوش از جنس سنگ خارا و ملاط گچ که درست در کانون هندسی دایره شهر قرار دارد. امروزه بلندی آن ۳۳ متر و هر ضلع قاعده آن ۱۱ متر است. کاربری منار میلو معلوم نیست. به تعبيري بر سر آن آتشکده‌ای بوده و از کوه مجاور آبراهی به شهر کشیده بودند که آب را مانند فواره تا بالای منار می‌رسانید. به گمان دیتریش هوف این بنا بقایای یک برج پله‌دار است که در زمان آبادانی حدود ۷۸ متر ارتفاع داشته و شاید تجسم قدرت و اقتدار شاه بوده‌است.

تخت‌نشین (گنبد کیرمان) بنای دیگری است در یکصد متری جنوب شرقی منار که اکنون جز شالوده‌ای از آن بر جا نمانده‌است. معمولاً کاربری آن را نیایشگاه یا کاخ فرض می‌کنند. در دی‌ماه ۱۳۸۴ باستان‌شناسان در بخش شرقی تخت‌نشین توانستند دروازه‌ای سنگی به سبک معماری پارسه همراه با سنگفرش بنا را کشف کنند.

رصدخانه، سازه خشتی مدوری است به قطر ۶۵/۵ متر که درون آن دوازده سکو با نشانه‌های نجومی وجود دارد و به باور باستان‌شناسان بقایای رصدخانه‌ای از سده‌های نخستین اسلامی است. این سازه در جریان کاوش‌های هیئت مشترک باستان‌شناسی ایران و آلمان در سال ۱۳۸۴ کشف شد.

فصول بعد از بارندگی، اواخر زمستان و بهار ، فصل های بهتری براي سفر به اين نقطه است.

در رابطه با اقامت باید بگوییم که هم در فيروزآباد و هم بعد از فارس و قبل از بوشهر، چندين اقامتگاه بومگردی برای مسافران امكان اقامت را فراهم آورده است.

دربارۀ کاربری و زمان ساخت«تخت­نشین» اظهارنظرهای مختلفی مطرح شده است. برخی آن را مقبره‌ای متعلق به دورۀ هخامنشی و برخی دیگر، آن را چهارتاق یا آتشکده‌ای از دورۀ ساسانی دانستند.

الگوی ساخت تخت‌نشین را باید در گروه بناهای «نُه‌گنبد» با کارکرد تشریفاتی دوره ساسانی طبقه‌بندی کرد.

عدم رسيدگي و مراقبت ازين اماكن تاريخي هميشه موجبات غم هر ايرانی را فراهم مي آورد. حتي مردم منطقه هم متاسفانه حساسيتی نسبت به اين فضاها ندارند.