قلعه اسماعیل خان ایلام

دژ و باروی نامور به قلای اسماعیل خان یا به فارسی «قلعه اسماعیل خان» بر بلندی‌های انبارآب که بر شهر ایلام مشرف است ساخته شده‌است. 

قدمت این قلعه به دوران صفویه باز می گردد.

این قلعه به نام کردی «قلای اسماعیل خان» معروف است که در شرق آن قله 3075 متری مانشت، در شمال آن دره دالاب، در ناحیه غربی آن زمین‌های کشاورزی منجل و در جنوب آن شهر ایلام قرار دارد.

بلندی‌هایی که این دژ بر روی آن ساخته شده، بیش از 3500 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و پوشیده از جنگل پر بلوط و گونه‌های جنگلی ون و ارجن و پوشش مرتعی است. نکته جالبی که وجود دارد این است که چشمه دائمی انبار آب که در جبهه شمالی جریان دارد تنها منبع تامین کننده آب ساکنان قلعه بوده‌است.

در ساخت این قلعه می‌بینیم که سنگ‌ها تقریباً با تراش اندک جور شده و در ردیف‌های منظم اما بررسی شواهد سطح محوطه بنا قدمت بیشتری را نشان می‌دهد. ناحیه‌ای که این اثر بر روی آن ایجاد شده کاملاً کوهستانی است و از سه جهت صخره‌ای و سخت‌گذر است و فقط جبهه جنوب شرقی است که مسیر ارتباطی قلعه بوده‌است.

این قلعه از صخره و پرتگاه جبهه جنوبی شروع و قله کوه انبار آب به سمت کوهستان سیوان امتداد دارد، عرض دیوار در بخش جنوبی دو متر و در بخش میانی 1.5 متر اندازه گیری شده‌است. سنگ و ملات گچ نیم کوب ساخته شده ارتفاع حدود چهار متر را نشان می‌دهد و طول دیوار حدود 700 متر است که با توجه به شرایط کوهستانی منطقه و امکان کنترل جبهه جنوب شرقی دارای سه برج نسبتاً بزرگ دیده بانی و نگهبانی است، برج نخست در بخش جنوبی و به فاصله 20 متری پرتگاه صخره‌ای ایجاد شده که بخشی از دیوار جبهه شمالی آن به ارتفاع 5 متر هنوز پا بر جاست.

این بنا به صورت دایره‌ای است و دارای دو تاقچه در قسمت باقی مانده بنا است. در شرق بنا دریچه‌ای مثلث شکل مشاهده شده‌است که قاعده آن به داخل و راس آن به سمت خارج بنا است و برای دید و کنترل پیرامون مورد استفاده قرار می‌گرفته‌ است. برج دوم نیز با سبک معماری برج اول هم‌خوانی دارد. ارتفاع دیوار بخش شرقی این برج حدود 5 متر اندازه‌گیری شده‌ است.

برج سوم در بخش صخره‌ای جبهه شمالی دژ پس از گذر از برج سوم تا قله ارتفاعات بخش شمال شرقی ادامه می‌یابد و به صخره کوهستانی منتهی می‌شود. این دژ از نوع دژهای استراتژیکی کوهستانی است و با دژ طولانی و مستحکم خرمه چرداول هم‌خوانی دارد و از نظر سبک معماری قابل مقایسه‌ است. از بنای قلعه در محدوده داخلی دژ اثری بر جای نمانده‌ است اما تکه‌های سفال قرمز، خشن با شاموت گیاهی و همچنین تکه‌های گچ به‌کار رفته در بنا در محدوده شمالی دژ دیده می‌شود که به نظر می‌رسد استحکامات محدودی در نزدیکی چشمه انبار آب وجود داشته‌ است که در حال حاضر اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود.

سفال نسبت به دیوار قدمت بیشتری را نشان می‌دهد. اهالی ایلام قلعه را منسوب به عصر حاکمیت والیان لرستان و پشتکوه می‌دانند، اما بررسی شواهد فرهنگی سطح محوطه بنا، قدمت بیشتری را نشان می‌دهد. ممکن است این دژ قبل از دوره حکومت والیان ساخته شده باشد به هر حال اظهار نظر در مورد تاریخ بنا و موقعیت تاریخی آن بستگی به انجام پژوهش‌های باستان‌شناسی دارد.

بهترین زمان برای بازدید از این جاذبه فصل بهار و پاییز است.

این قلعه با سنگ‌های کوهستانی و ملات گچ ساخته شده است.

این اثر در سال 1390 در مجموعه آثار ملی به ثبت رسیده است.