قلعه بمپور ایرانشهر

قلعه بمپور ایرانشهر بر روی یک تپه مصنوعی به ارتفاع ۸۰ متر واقع شده و به لحاظ همین موقعیت استراتژیک می‌ توانسته در مقابل هجوم بزرگ‌ ترین قشون نظامی نیز مقاومت نماید. قلعه بمپور در زمان های مختلف مورد تهدید و تخریب قرار گرفته و آسیب هایی به آن وارد شده ولی قلعه بمپور با توجه به حوادث مختلف همچنان استوار و با صلابت پابرجا در ایرانشهر ایستاده است. قلعه بمپور علاوه بر برخورداری از موقعیت استراتژیک، تنها حدود ۲ کیلومتر با رودخانه بمپور فاصله دارد که این امر موقعیت جالب توجهی به آن بخشیده است.

بنابر پژوهش‌ های باستان‌ شناسان، قدمت این قلعه به دوره‌ های ساسانی و اشکانی بازمی‌گردد اگرچه مردم بلوچستان بر این باورند که این قلعه توسط نادر شاه افشار ساخته شده و با وجود این که نادرشاه اجازه ساخت قلعه‌ ای را در منطقه بمپور به نصیرخان براهویی داد، اما بنای قلعه بمپور بسیار کهن‌ تر از آن است. گفتنی است در سال ۱۹۶۰ میلادی، یک دیرینه‌ شناس انگلیسی بخشی از سراشیبی تپه زیر قلعه بمپور را مورد کاوش قرار داد و آثاری از دوران آغازین تاریخ بدست آورد.

قلعه بمپور ایرانشهر در زمان فرمانروایی سلجوقیان مورد استفاده بوده و بارها در زمان‌های مختلف به ویژه در دوره قاجاریه محاصره و به توپ بسته شد. در سال ۱۲۵۷ با شورش آقاخان محلاتی و حمایت محمد علی خان (حاکم بمپور)، حبیب‌ الله خان شاهسون (امیر توپخانه ارتش قاجار) به این قلعه یورش برد که این امر صدمات جدی به قلعه وارد نمود اما کاملاً ویران نشد. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی نیز یک نیروی نظامی به سرکردگی سر تیپ امان‌ الله خان جهانبانی قلعه را به توپ بست و این قلعه تاریخی را به ویرانه‌ ای مبدل ساخت.

از ویژگی های این قلعه باستانی می توان به ثبت آن در تاریخ 1 اردیبهشت 1345 با شماره 559 به عنوان یکی از آثار ملی ایران اشاره کرد.

قلعه بمپور از نظر ارتفاع به دو قسمت تقسيم مى‏ شود: 1- صحن پايين كه محل درب ورودى است و در جانب شرقى قرار دارد و چندين برج آن را دربر گرفتند. در جنب درب ورودى چندين اطاق جلب نظر مى‏كنند. داخل صحن پايين يك محوطه زيرزمينى ديده مى شود كه دهانه ‏اش شبيه به چاه است كه احتمالاً از راه اين چاه كه به بيرون وصل بوده در مواقع ضرورى استفاده مى‏ كردند. 2- قسمت فوقانى قلعه بمپور ایرانشهر كه محل زندگى حاكم، فرماندهان و مقربان بوده كه از صحن پايين بلندتر بوده و ديده ‏بانى از اين نقطه بر روى يك برج گرد صورت مى ‏گرفته و اين قسمت بر تمام اطراف اشراف دارد. ديوارها و برج ‏ها داراى سوراخ هايى بودند كه از اين محل ها به سمت دشمن تيراندازى مى‏ كردند.

شباهت بنای قلعه بمپور با بناهای دوره ساسانی منطقه از جمله قلعه دختر کرمان و قلعه بم نشان می دهد که تاریخ ساخت اولیه تا دوره ساسانیان به عقب برگردد.

متاسفانه امروزه بخش های زیادی از این قلعه تاریخی و ارزشمند، تخریب شده است.

بنای قلعه بمپور به صورت دو تکه ساخته شده و این دو بخش به لحاظ ارتفاع با یکدیگر یکسان نیستند. صحن پایین در ورودی دیواره شرقی قلعه قرار گرفته و چندین برج نیز آن را احاطه کردند. اصطبل اسب‌ ها و یک راه زیر زمینی برای فرار از محاصره به هنگام تسخیر احتمالی قلعه نیز وجود داشته و قسمت فوقانی قلعه، محل ارگ و حاکم‌ نشین بوده و ارتفاع تپه از صحن پایین بیشتر بوده به طوری که نفوذ به داخل ارگ برای مهاجمان به علت بلندی و شیب تند تپه، کار دشواری بوده است.

در داخل قلعه بمپور ایرانشهر یک ردیف از اتاق‌ های چسبیده به دیوار قلعه برای امور مختلف در نظر گرفته شدند و یک حلقه چاه عمیق نیز در درون قلعه وجود دارد که همچنان پس از گذشت چندین سال هنوز پر نشده است. در گذشته در داخل چاه یک محوطه سنگفرش بوده که دارای سوراخی برای عبور نیروهای قلعه در هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج بوده است. مصالح بکار رفته در ساخت این قلعه خشت خام و گل رس است.

مصالح بكار رفته در قلعه بمپور ایرانشهر خشت‏ خام و گل رس بوده كه برروى يك تپه مصنوعى احداث شده و ديوارهاى غربى و شرقى در هر رأس داراى برج هاى استوانه‏اى مى ‏باشند. از چهار برجك ديده‏ بانى تنها دو برجك آن به ارتفاع 2 متر باقى ماندند. در داخل قلعه يك رديف از اتاق هاى چسبيده به ديوار قلعه براى امور مختلف در نظر گرفته شده‏ند. يك حلقه چاه نيز در درون قلعه وجود دارد ارتفاع تپه مصنوعى كه قلعه روى آن قرار گرفته 80 متر است.

قلعه بمپور ایرانشهر از سه قسمت تشكيل شده که شامل:

1- قسمت انتهايى كه از ديوارهاى اصلى و درب‏هاى ورودى و خروجى و چند عدد برج و بارو براى حفاظت قلعه تشكيل شده است.

2- قسمت وسط كه محل خانه هاى مسكونى بوده و داراى برج و بارو نيز بوده است.

3- قسمت فوقانى كه ويژه فرماندهان و حاكم قلعه بوده و بيشترين نقش ديده‏بانى از برج و باروهاى اين قسمت به دليل ارتفاع زياد صورت مى‏ گرفته است.

در محوطه قسمت فوقانى چاهى عميق ديده مى‏ شود كه اكنون پس از گذشت چندين سال پر نشده است. در گذشته در داخل چاه يك محوطه سنگ فرش بوده كه داراى سوراخى براى عبور نيروهاى قلعه در هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج بوده است كه در حال حاضر بعلت حركت شن‏هاى روان و گذشت زمان مسدود شده، اما چاه به قوت خود باقى است. ديوارهاى شرقى و غربى آن داراى فاصله زيادى از هم مى‏ باشند و در سمت جنوب به يكديگر نزديكتر هستند و ضلع جنوبى در واقع كوچكترين ضلع قلعه است.

هر طرف داراى برجى بوده كه روى هم ده برج بودند و بزرگترين برج قطرش به هشت قدم مى‏رسد و توپ در اين مكان قرار داشته است. ديوار اصلى همه اطاق ها را در بر گرفته و در صحن حياط جنوبى يك رديف اطاق و بالاتر از ديوار خراب شده، چندين اطاق وجود دارد. همچنین، در قسمت بالا كه ارگ ناميده مى ‏شود چندين اطاق بصورت رديفى در كنار يكديگر قرار دارند و با پنجره ‏هايى به خارج احاطه دارند.

قلعه بمپور در گذشته، به عنوان استوارترین پناهگاه شناخته می شده و زمانی بسیار طولانی مرکز حکومت کرمان و بلوچستان بوده است.