موزه مردم شناسی ایلام

قلعه والی یکی از آثار دوره قاجاریه است و در ضلع شمالی خیابان پاسداران بر روی تپه چقامیرگ قرار دارد. این قلعه در سال ۱۳۲۶ هجری قمری به فرمان غلام رضا خان والی در زمینی به مساحت ۲۵۰۰ متر مربع در محله‌ ای بنام حسین آباد فیلی که به ده بالا مشهور بوده، احداث گردید. غلامرضاخان والی این محل و بنا را برای اسکان خود در فصل تابستان انتخاب کرده و آن را بر روی تپه‌ای نه چندان بلند احداث کرد.

این اثر در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۷۹۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

قلعه والی است توسط غلامرضا خان والی در سال 1326 قمری بر روی تپه ای به نام چغا میرگ ساخته شده است. قلعه والی در زمان جنگ تحمیلی تا حدود ۵۰٪ تخریب شد که در سال ۱۳۶۷ با همکاری سازمان میراث فرهنگی بعد از دو سال تلاش بی وقفه در سال ۱۳۶۹ بازسازی آن به اتمام رسید و در اختیار مدیریت میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفت.

نمای جنوبی قلعه، شکلی تقریباً ذوزنقه‌ ای دارد. قلعه والی در زمان ساخت در فضایی کاملاً باز ساخته شده ولی با پیش رفت شهرنشینی اطراف آن با ساختمان های مسکونی و اداری محصور گردید. موقعیت قلعه به نحوی است که از سمت شمال با کوچه‌ ای شش متری و از سمت غرب با خیابانی هشت متری از ساختمان های مسکونی اطراف خود جدا شده‌ است. از شرق نیز با ساختمان اداری اداره کل امور اقتصاد و دارائی ایلام محصور شده شده‌ است و از جنوب به خیابان پاسدارن منتهی می‌شود.

در ضلع شمالی قلعه تالار (شاهنشین) زیبایی وجود دارد که ابعاد و اندازه داخلی آن بزرگتر از سایر اتاق ها می‌باشد. در وسط تالار حوض کوچکی قرار دارد که اطراف و داخل آن با سنگ مرمر مزین شده بود و در زمان بازسازی با کاشی‌ های رنگی تزئین گردید. این حوض در اطراف چشمه‌ ای که در آن زمان پر آب بوده ساخته شده ولی به مرور زمان این چشمه خشک و کم آب شده بود و برای اینکه حالت نمادین چشمه حفظ شود در باسازی قلعه با اجرای لوله کشی این قسمت نیز مرمت گردید تا به دست فراموشی سپرده نشود.

وجود نرده‌ های مشبک آجری به رنگ فیروزه‌ای، تراس‌ های سرپوشیده ضلع جنوبی همراه با پنجره‌ های مشبک با شیشه‌ های الوان، اورسی‌ های قلعه، ستون های دایره‌ای، سرستون های منقوش در ایوان، قوس های کمانی و تزئینی و کاربندی بالای آن با کاشی‌ های رنگی، درختان بلند و کهنسال کاج و حوض مستطیل شکل در صحن جلوی قلعه چشم انداز کاملاً زیبایی به قلعه و معماری آن داده‌ است.

بهترین زمان برای بازدید از این جاذبه فصل بهار تا اوایل پاییز است.

عمده مصالح به کار رفته در ساخت قلعه والی، شامل آجر و در مواردی سنگ است. 

موزه مردم شناسی شهر ایلام از غنی‌ترین موزه‌های تخصصی مردم شناسی محسوب می‌شود که معرفی اقوام کرد، لر، لک و عرب در اتاقهای قلعه والی از بخشهای مهم موزه استدر حال حاضر موزه مردم شناسی شهر ایلام از غنی‌ترین موزه‌های تخصصی مردم شناسی محسوب می‌شود که معرفی اقوام کرد، لر، لک و عرب در اتاقهای قلعه والی از بخشهای مهم موزه است.