انتخاب استان
نامه سرگشاده استادکاران مرمت به معاون اول رييس جمهور: آبروي اصفهان را برگردانيد (1398/11/20)
به گزارش بزنيم بيرون ، در شرايطي که در چند ماه گذشته حرف و حديث‌ها از نحوه‌ي مرمت گنبد مسجد شيخ‌لطف‌الله مطرح شده‌اند و حتي انتشار تصاويري از گنبد در روز برفي اصفهان، باعث شد تا معاون مدير کل روابط عمومي نخستين واکنش تهمت به رسانه‌ها مبني بر فتوشاپ بودن تصاوير گنبد باشد، اما همچنان استادکاران ميراث فرهنگي بر نادرست بودن مرمت‌ها تاکيد دارند.
هرچند در بازديد چند روز گذشته وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي ومعاون اين وزارتخانه آن‌ها همچنان به کار استادکار انتخاب شده از سوي پايگاه ميراث فرهنگي قسم مي‌خورند و حتي مونسان به ايسنا تاکيد کرد «در بازديد از مسجد شيخ‌لطف‌الله؛ مدير پايگاه ميراث جهاني نقش جهان (درباره‌ي روند مرمت گنبد) به ما توضيح داد. استادکارِ در حال کار به عنوان يکي از استادکاران خوب و قديمي اصفهان که زحمت زيادي (براي پروژه) کشيده بود، از فضاي ايجاد شده دلخور شده بود، در حالي که ۹۵ درصد مصالح، هماني است که اکنون جابه جا مي‌کنند.»
با اين وجود چند نفر از استادکاران قديمي اصفهان خطاب به اسحاق جهانگيري - معاون اول محترم رييس جمهور – در نامه‌اي با عنوان با موضوع «تخريب نماي زيباترين گنبد ايران (شيخ لطف الله اصفهان) بدليل مرمت نادرست» اين طور صحبت‌هاي کازشناسانه خود را مطرح کرده‌اند؛
«به آگاهي مي‌رساند طي چند ماه اخير وزارت ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري اقدام به مرمت پوسته بيروني گنبد مسجد شيخ لطف الله اصفهان کرده است، ليکن مشکلات چشمگير در نحوه مرمت و عدم شايسته سالاري در انتخاب پيمانکار و ناظر، منجر به ايرادات فراوان شده و احتمالا خسارات جبران ناپذيري به آن ميراث منحصر به فرد، وارد آورده و ضروري است به فوريت از ادامه کار با اين روش و با اين گروه مرمتي، جلوگيري شود.
مسجد شيخ لطف الله ساخته شده در ۱۶۰۲ - ۱۶۱۹ ميلادي در ضلع شرقي ميدان نقش جهان است که در سال ۱۳۱۳ به ثبت ملي و در سال ۱۳۵۸ در فهرست يونسکو به ثبت جهاني رسيد. معماري آن در نوع خود بي نظيرترين در تمام دنيا و هنر دست محمدرضا اصفهاني است؛ اما بي‌شک زيباترين بخش مسجد را مي‌توان گنبد آن دانست؛ گنبدي مدور که از معماري ايراني بهره برده و با نقش‌هاي اسليمي باشکوه تزيين شده است. همچنين کاشي‌هاي معرق بسيار زيبا در داخل و بيرون گنبد استفاده شده و شگفتي گنبد را صدچندان کرده است.»
در اين نامه علاوه بر تاکيدهاي معماران برجسته جهاني از ساخت اين گنبد جهاني نوشته شده است: «با تاسف فراوان در کنار ساير آثار تاريخي اصفهان اين بنا نيز دستخوش مرمتي شده است که بهتر است از آن به عنوان فاجعه ياد شود، چنانکه آيندگان گناه آن را بر ما نخواهند بخشيد. جوانب مختلف اقدام نسنجيده و غير شفاف و خطرناک وزارت ميراث فرهنگي براي دست اندازي به گنبد شيخ لطف الله، بدين شرح است:
الف- هيچگونه ارزيابي دقيق و هيچ صورت‌جلسه‌اي که مشکلات و شرايط گنبد پيش از آغاز مرمت را مشخص کند، منتشر نشده و بنظر مي‌رسد اصلا ارزيابي و هم‌انديشي مدوني صورت نگرفته است.
ب- به تبع عدم ارزيابي دقيق، هيچگونه طرح مطالعاتي و آزمايش و تعيين برنامه مرمت پيش از آغاز کار، تدوين و انجام نشده و به عبارت بهتر، اجراي چنين کار حساسي بدون نقشه و زمينه مطالعاتي کافي آغاز شده است.
ج- براي آغاز مرمت، مناقصه‌اي از سوي اداره کل ميراث فرهنگي اصفهان در تاريخ ۲۳ خرداد ماه سال ۸۸ در سايت آن اداره کل اعلام و در نهايت به مرمت‌گر کنوني سپرده شد که هيچگونه سابقه مرمت کاشي معرق -معقلي (نوع خاص کاشي گنبد شيخ لطف الله) نداشته و به واسطه پدرش که از نام‌آوران در زمينه ساخت انواع تاق‌هاي سنتي (غير مرتبط با اين پروژه) است، شناخته مي‌شود.
د- نتيجه‌ي چنين مرمت فاجعه باري امروز دو رنگ شدن کاشي‌هاي گنبد شده به طوري که اين اختلاف رنگ در شب نيز به وضوح مشخص است. اين مرمت در رسانه‌هاي مختلف منعکس شد.
۵- مديران اداره کل ميراث فرهنگي اصفهان تلاش کردند تا موضوع را عادي و روند مرمت را اصولي نشان دهند، با اين حال، بسياري از انتقادات اساتيد و کارشناسان موضوعيت دارد.»
در بخش ديگر اين نامه بعد از انتشار اظهارنظرهاي علمي و تخصصي و فني پيشکسوتان اين حوزه، نوشته شده است: «دوستداران ميراث فرهنگي بيم آن دارند که کار مرمت با همين روش ادامه پيدا کند و اين اثر جهاني آسيب‌هاي جبران ناپذيري ببيند؛ آسيب‌هايي که مي‌تواند آن را در فهرست ميراث در خطر يونسکو» قرار دهد.
در تمام دنيا قوانين بين‌المللي سختگيرانه‌اي در مورد تخريب يا آسيب به بناهاي تاريخي وجود دارد. قانون مدوني در ۱۲ آبانماه ۱۳۰۹ شمسي راجع به حفظ آثار عتيقه در مجلس شوراي ملي به تصويب رسيد که بعدها مورد تاييد مجلس شوراي اسلامي نيز قرار گرفت در مواد يک و هشت اين قانون چنين ذکر شده است:
ماده اول - کليه آثار صنعتي و ابنيه و اماکني که تا اختتام دوره سلسله زنديه در مملکت ايران احداث شده اعم از منقول و غير منقول با رعايت ماده ۱۳ اين قانون مي‌توان جزء آثار ملي ايران محسوب داشت و در تحت حفاظت و نظارت دولت است.
در ماده ي هشتم نظام‌نامه اجراء قانون ذکر شده است: هرگاه مالک يا متصرف بنائي که به عنوان آثار ملي ثبت شده بخواهد آن بنا را تعمير کند بايد از وزارت معارف تحصيل اجازه گرفته و صدور اجازه وزارت معارف منوط به اجراء مقررات ذيل خواهد بود:
الف- دادن نقشه و پروگرام مبسوط تعميراتي را که مي‌خواهند، انجام دهند.
ب- تعهد اجراء تعميرات بوسيله متخصصيني که وزارت معارف تصويب کند.
ج - تعهد عدم انحراف از نقشه و پروگراميکه وزارت معارف تصويب کند.
به علاوه، يکي از سخت‌ترين قوانين در خصوص تخريب اموال تاريخي و فرهنگي در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامي ايران درج شده و فصل ۹ اين کتاب از ماده ۵۵۸ تا ۵۶۹ کاملا به تخريب اموال تاريخي فرهنگي اختصاص يافته است. بر اساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامي، هر کس به تمام يا قسمتي از ابنيه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌هاي فرهنگي تاريخي يا مذهبي که در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است، با تزئينات، ملحقات، تأسيسات، اشيا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب يا موجود در اماکن مذکور که مستقلا نيز واجد حيثيت فرهنگي تاريخي يا مذهبي باشد، خرابي وارد آورد علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از ۱ تا ۱۰ سال محکوم مي‌شود. در بند ۹ قانون الحاق ماده ۱۲۷ مکرر به قانون مجازات عمومي هرکس خلاف ترتيب مقرر در قانون حفظ آثار عتيقه به مرمت با تعيين يا تغيير و تجديد بنا ، تزيينات ابنيه و آثار ثبت شده در فهرست آثار ملي مبادرت کند به حبس تاديبي از ۲ تا ۶ سال محکوم خواهد شد.
آنچه مشهود است و تمامي دلسوزان و متخصصين و نيز قانون در مرمت ابنيه‌ي پر ارزش بر آن تاکيد دارد انجام مستند سازي بسيار دقيق و مفصل انجام مطالعات ميداني و کتابخانه‌اي و آزمايشگاهي، دعوت از کارشناسان متعدد و متخصص در زمينه مربوطه، مشورت و بررسي طرح‌هاي مرمتي ارايه شده و انتخاب بهترين طرح و سپس انتخاب پيمانکار است. در انجام چنين مرمت‌هاي حساسي نياز است تا فراخوان به صورت کشوري و حتي بين‌المللي انجام شده تا شرکت‌ها و افراد متخصص بتوانند سوابق اجرايي خود را ارايه کنند.
سوالاتي که در اينجا مطرح است اين است که:
يکم - مديريت اداره کل ميراث فرهنگي اصفهان بعنوان متولي، در مرمت اين گنبد بي‌نظير که متعلق به تمام مردم جهان است، کدام يک از مراحل ذکر شده در قوانين داخلي و جهاني و کنوانسيون‌ها و منشورها را رعايت نموده است؟
دوم - اگر طبق ادعاي اداره کل ميراث فرهنگي اصفهان، مطالعات کامل و مستندسازي پيش از مرمت انجام شد، چرا در دسترس متخصصين مرمت و کاشي کاران قرار نمي گيرد؟
سوم - از کدام يک از کاشي کاران، معقلي‌سازان و کاشي چسبانان متبحر که تعدادشان در اصفهان کم نيست، براي اظهار نظر و بررسي روش مرمت چنين اثر مهمي دعوت به عمل آمد؟
چهارم - از کدام يک از متخصصين مرمت در دانشگاه‌ها براي بررسي طرح مرمت اين گنبد نظرخواهي شد؟
پنجم - آيا انتخاب مرمت‌گر چنين گنبدي بايد بر اساس يک مناقصه محدود و با ذکر اين بند که "اداره کل ميراث فرهنگي در رد يا قبول هرکدام از پيشنهادات مختار است" واگذار مي‌شد؟!
ششم - آيا انتخاب مرمت گر اين بناي ثبت جهاني بايد فردي متخصص و متبحر در اجراي تاق و تويزه و رسمي بندي باشد يا متخصص در امر کاشي‌کاري؟!
هفتم - آيا مسئوليت مرمت چنين بناي شاخصي بايد در اختيار انحصاري مدير پايگاه نقش جهان باشد؟!
هشتم - برآورد هزينه مرمت اين ترک از گنبد بر چه اساسي انجام گرفت؟ مگر نه اين است که تمام متبحرين و مرمتگران اتفاق نظر دارند که تهيه فهرست بها براي بناهايي چنين شاخص، صحيح نبوده و امر مرمت اين بناها را در حد مناقصات پيمانکاري پايين آورده و باعث ضربه جبران ناپذير به چنين بناهاي شاخصي، مي‌گردد .
نهم- مگر نبايد در صورت عدول از اين قوانين و طبق نص صريح قانون، متولي مربوطه مجازات شود و به جرايم وي در دادگاه رسيدگي شود؟»
همچنين در اين نامه سوالاتي از وزارت ميراث فرهنگي و مدير کل ميراث فرهنگي اصفهان، پرسيده شده که نويسندگان اين نامه معتقدند تا کنون به آن‌ها پاسخ داده نشده است:
«١. دليل بندکشي هاي نامنسجم بين قطعات چيست؟ ٢. ايجاد شکاف و اختلاف سطح ايجاد شده روي گنبد به چه دليل است؟ ٣. نوع و ميزان مصالح و مواد به کار رفته در مرمت چگونه چيست و چه اندازه است؟ ۴. مواد استفاده شده با کدام مجوز و تاييديه و طبق کدام آزمايش براي سفيد کردن و شستن کاشي‌ها استفاده شد؟ ۵. دوغاب دادن کل ترک گنبد به چه علت و طبق تشخيص و مجوز چه کسي انجام شده است؟ . مستندنگاري‌هاي قبل از مرمت، صورت جلسات با متخصصين و کاشي کاران که به ادعاي مسئولين ميراث فرهنگي قبل از مرمت انجام گرفته به چه علت در دسترس منتقدين قرار نمي‌گيرد؟ مگر روش يک مرمت اصولي اين نيست در طول مدت مرمت اطلاعاتي که به دست مي‌آيد طبقه بندي شده و سپس جمع بندي اين اطلاعات اعم از مطالعات ميداني و کتابخانه‌اي به صورت گزارش يا کتاب در دسترس عموم قرار گرفته و همچنين اين نتايج علمي بايد قابل استفاده براي دانشجويان اساتيد و پژوهشگران اين حوزه باشد؟ با توجه به ادعاي مديران ميراث فرهنگي مبني بر اسکن ليزري، نتايج و تحليل داده‌هاي آن کجاست؟ و اگر از اين اسکن بدرستي استفاده نشده و چنين نتيجه‌اي به همراه داشته، دليل هزينه گزاف براي عمليات اسکن چه بوده است؟
چگونه مديرکل ميراث فرهنگي شهري مانند اصفهان و داراي شمار زيادي آثار تاريخي ثبت ملي و ثبت جهاني و معاون از او، مطالبي سطحي و بي‌پايه براي توجيه عملکردشان اظهار مي‌کنند؟ ۹. با سياق فعلي مرمت، احتمالا قالب جديد کوچکتر و در نتيجه، شکاف بين ترک‌هاي گنبد ايجاد شده و در نهايت، ده‌ها سانتي‌متر اختلاف بين ترک اول و آخر ايجاد خواهد شد. چه تضميني براي جلوگيري از اين مشکل وجود دارد؟ ۱۰. دليل استفاده از گچ براي پر کردن فاصله بين کاشي‌ها و آجرهاي ريخته شده و آسيب ديده، چيست؟ (در صورتي که بايد از کاشي و آجر براي پر کردن فواصل استفاده شود) ۱۱. زمزمه‌هاي استفاده از روغن برزک که مخصوص چوب است براي تيره‌تر کردن رنگ ترک گنبد مسجد شيخ لطف الله اصفهان به گوش مي‌رسد و اگر چنين اقدامي انجام شده باشد به جذب گردوغبار بر ترک مرمت شده گنبد و آسيب بيشتر به اين اثر تاريخي مي‌انجامد که دست اندر کاران بايد به اين مورد پاسخ گويند. ۱۲. طبق اقرار ناظر پروژه مرمت گنبد، برخي مديران ميراث فرهنگي اعتقاد چنداني به نظارت بر کار پيمانکار نداشته اند، با چنين نابخردي و بي تدبيري چگونه قرار است آثار ملي و جهانب نگهداري شوند؟ ۱۳. چرا مديران وزارت ميراث فرهنگي به نامه اساتيد و کارشناسان براي بازديد از گنبد شيخ لطف‌الله پاسخي ندادند؟
بي‌شک از مسئولان وزارت ميراث فرهنگي انتظار پيگرد منصفانه و عالمانه موضوع و برخورد با خاطيان و تخريب‌کنندگان اين يادگار جهاني نيست، لذا از آن مرجع محترم، پيگيري و جلوگيري از ادامه تخريب چهره فرهنگي و آبروي اصفهان و ايران تا انجام کار درست به دست افراد دانا و کاربلد را خواستاريم! و اين پيگيري و جواب به خواسته‌ي فعالان و دلسوزان ميراث فرهنگي قطعا در خاطره‌ي تاريخي اصفهان باقي خواهد ماند.»
منبع : ايسنا
