انتخاب استان
بفرماييد بدنسازي اصيل ايراني (1393/07/01)
گفته مي‌شود که روزي دو جوان ورزشکار براي احوال پرسي خدمت پهلوان يزدي مي‌رسند و از تجربه شان در امر ورزش گفته‌اند. پهلوان يزدي به آنها گفته: من اين چوب دستي‌ام را با يک دست به زمين مي‌فشارم. اگر شما دو نفر با هم توانستيد آن را از روي زمين بلند کنيد معلوم مي‌شود که پهلوان شده‌ايد. آن دو جوان ورزشکار هر چه مي‌کوشند به جايي نمي‌رسند تا آخر اينکه پهلوان يزدي به آنها گفت: معلوم است که هنوز پهلوان نشده ايد. مانده است تا به اين مقام برسيد. ورزشکاران ورزش پهلواني را قديمي ترين بدن سازهاي جهان دانسته‌اند. اين ورزش همه آنچه را که يک ورزشکار از ورزش کردن مي خواهد يکجا در خود دارد.
ورزشي به عمر تاريخ
ورزش باستاني همانگونه که از نامش پيداست از قديمي‌ترين ورزش‌هاي ثبت شده در تاريخ بشريت به شمار مي‌رود. ورزش باستاني اين روزها با نام‌هايي همچون ورزش زورخانه‌اي و ورزش پهلواني هم خوانده مي‌شود. برخي از مورخان تاريخچه ورزش باستاني را با تاريخچه اقوام نخستين ايراني برابر مي‌دانند. آنها معتقدند که نسل اول آريايي‌ها در سرزميني زندگي مي‌کردند که امکان تکاپو و تحرک را برايشان مقدور مي‌ساخت و پايه‌هاي اين ورزش از همان زمان ريخته شده است.
نقش برجسته‌هاي اين ورزش حتي از دوران پيش از ميلاد مسيح هم باقي مانده است. به هر حال اين ورزش نام مجموعه حرکات ورزشي با اسباب و بي اسباب و آداب و رسوم مربوط به آنهاست که در محدوده تاريخي و فرهنگي ايران از گذشته هاي دور رواج داشته است. اما آنچه مهم است اينکه ورزش باستاني در همه دوره‌ها تعامل مثبتي با انديشه‌هاي عرفاني و اخلاقي داشته و حتي زورخانه‌هاي آن هم با تمسک از مکان‌هاي مذهبي قديمي ساخته مي‌شده است.
دانشنامه آلماني بروک هاس، ورزش زورخانه‌اي را در کتاب اصلي ويژه ورزش خود، قديمي‌ترين ورزش بدنسازي جهان معرفي مي‌کند. اين ورزش با پي‌گيري فدراسيون ورزش باستاني و کشتي پهلواني کشورمان سرانجام در سال 1389 در فهرست ميراث معنوي يونسکو به ثبت رسيد.
آداب يک ورزش کاملا اخلاقي
ورزش زورخانه‌اي آداب و سنت‌هاي خاص خودش را دارد. آدابي که با پيروي از پهلوانان و دلاوران افسانه‌اي دوره باستاني و تاسي از پيشواي نخستين شيعيان و جوانمردان، خلق و خوي مردانگي و مروت و جوانمردي را در ورزشکاران بر مي‌انگيزد يا نيرو مي‌بخشد. اين خصايل نيکو در قالب شعرها و داستان‌هايي به‌صورت آهنگين و به همراهي ضرب زورخانه که مهم‌ترين ساز اين نوع موسيقي است، براي برانگيختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوي مرشد خوانده مي‌شود. ورزشکاران هماهنگ با موسيقي و نواي مرشد، جست و خير مي‌کنند و حرکات زيباي گروهي يا فردي را به نمايش مي‌گذارند. ورزش باستاني در بين ورزشکاران به احترام و ادب معروف بوده و با اصول زيادي همراه است. به طور مثال تمامي حرکات با اجازه از سادات و پيشکسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف است، انجام مي شود. شعار ورزش باستاني پرورش روح و جسم است، به طوري که شيعيان معتقدند که زورخانه مسجد دوم شيعيان است. يکي ديگر از اصلي ترين آداب زورخانه اين است که ورزشکاران مي بايست اصول اخلاقي را از قبيل فروتني و از خود گذشتگي، مروت، مردانگي، سفره داري، پاکيزگي،کمک به فقرا و تنگدستان و ديگر صفات پهلواني را رعايت کنند. اصولي که همراه با اخلاق و عرفان به اين ورزش راه يافته و آن را از ساير رشته هاي ورزشي متمايز ساخته است.
تکنيک هاي ورزش باستاني
ورزش پهلواني يا زورخانه اي هم مثل هر ورزش ديگري حرکات و تکنيک هاي خاص خودش را دارد. اين حرکات و تکنيک ها در هنگام کشتي، نرمش و يا نمايش به کمک ورزشکار مي آيند تا تن و روان او را آماده سازند. اصلي ترين حرکات در ورزش باستاني عبارت اند از، شنا رفتن و نرمش، ميل گرفتن و پا زدن. البته هر کدام از اينها به بخش‌هايي همچون شناي سرنوازي، شناي شلاقي، شناي يک، دو، سه، شناي سنگين، کمان کشي، سينه زني، خم گيري، نشست و برخاست، پاي جنگلي، پاي ضربدري، پاي شاطري، پاي فتاح و تبريزي و پاي تبريزي لافتي تقسيم مي شوند. ساير حرکات در ورزش زورخانه‌اي شامل سنگ گرفتن که همان حرکت با دو تخته بزرگ سنگي است که معمولا 80 کيلو وزن دارند و نشانه‌اي از سپر جنگي هستند و باستاني کار آنها را روي سينه پرس مي‌کند. چرخ زدن از حرکت‌هاي نمايشي اين ورزش است که باستاني کارها به جهت عقربه ساعت و با تناسب حرکت پا بين يک تا سه دقيقه در يک دايره چرخ مي‌زنند. ميل بازي هم از ديگر برنامه‌هاي نمايشي اين ورزش جذاب است که معمولا با دو ميل يک يا دو کيلويي انجام مي‌شود. به همه اينها هم بايد شيرين کاري را اضافه کرد.
از رتبه تان باخبر شويد
اگر در ورزش‌هاي رزمي رنگ کمربند؛ رتبه‌ي ورزشکاران را از هم متمايز مي‌کند، در ورزش باستاني قدمت و مداومت در ورزش است که رتبه ورزشکار را مشخص مي‌کند.علاوه بر اينکه سيد بودن و داشتن مقام در مسابقات به کسب کردن رتبه قبل از زمان موعود تاثير دارد.
در ورزش باستاني رتبه‌ها از يک يا همان مبتدي آغاز شده و تا رتبه نهم ادامه مي‌يابد. ورزشکار رتبه يک به کسي گفته مي‌شود که يک سال تمام در يک زورخانه حضور مستمر داشته باشد. پس از گذشت يکسال، مرشد در هنگام چرخ زدن او برايش منکري مي‌فرستد. يعني بر منکر علي (ع) لعنت مي‌فرستد و حاضران با صداي بيش باد رتبه جديد ورزشکار را اعلام مي‌کنند.
ورزشکاراني که سه سال سابقه حضور در اين ورزش را داشته باشند به رتبه دومي مي‌رسند. مرشد براي اعطاي اين رتبه در هنگام چرخ زدن ورزشکار برايش صلوات مي‌فرستد. براي کسب رتبه سوم اين ورزش بايد حداقل 18 سال سن داشت و شش سال بدن را به تمرين‌هاي زورخانه‌اي سپرد. اين رتبه‌ها با افزايش سن و حضور مستمر ورزشکار و پي‌گيري اصول اخلاقي و مرامي ادامه پيدا مي‌کند، تا آنجا که يک باستاني کار در نهايت پس از 65 سالگي و چهل و پنج سال ورزش کردن به هنگام ورود به زورخانه با صداي زنگ مرشد مواجه مي‌شود و عملا رتبه نهم اين ورزش را به دست مي‌آورد.
پير و جوان، وسط ميدان
چند سالي است که ورزش باستاني صاحب فدراسيون شده و مسابقات کشوري آن هم به صورت منظم پي‌گيري مي‌شود. مسابقات ورزش باستاني به صورت تيمي و به ميزباني يکي از شهرهاي ايران برگزار مي‌شود. در حال حاضر تيم‌هاي شرکت کننده بايد 10 عضو داشته باشند، 1 مرشد، 8 ورزشکار و 1 ميان‌دار. داوران به هر کدام از اين اعضا امتياز خاصي مي‌دهند. شروع مسابقات با تلاوت قرآن آغاز مي‌شود. مسابقات انفرادي اين ورزش در 5 گروه سني خردسالان، نونهالان، نوجوانان، جوانان و برزگسالان برگزار مي‌شود و طيف سني کمتر از 11 سال تا بالاي 20 سال را در بر مي‌گيرد.
امتياز دهي در برخي از رشته‌هاي اين ورزش تابع مقررات خاصي است. مثلا اگر دو ورزشکار به امتياز مساوي برسند، اگر رقابت شان در رشته‌هاي سنگ، کباده و ميل سنگين انجام شده باشد ورزشکار سبک وزن تر برنده اعلام مي‌شود و اگر مسابقه ميل بازي و چرخ زني وسط باشد ورزشکار سنگين وزن‌تر امتياز برتري مي‌گيرد. شيرين کاري جزو امتيازهاي هر رشته محسوب مي‌شود. اما دريافت امتياز شيرين کاري منوط به حسن و صحت حرکات اصلي است. معمولا حرفه‌اي ها در هر رشته سراغ شيرين کاري هم مي‌روند تا امتياز بيشتري براي تيم شان کسب کنند.
نام ها و رسم هايي که ماندگار شدند
پورياي ولي شايد ماندگارترين شخصيت ورزش باستاني در فرهنگ اين ورزش به حساب بيايد. او با نام واقعي محمود که ظاهرا از مردم خوارزم بوده به عنوان موسس و پايه ريز محل انجام ورزش باستاني يا همان زورخانه شناخته مي‌شود. تاکنون ورزشکاران بسياري وارد گود زورخانه شده‌اند و با توکل بر خدا و مدد گرفتن از مولا علي (ع) به جايگاه رفيع پهلواني دست يافته‌اند. از اين جمله مي‌توان به پهلوانان به نام کشور مانند پهلوان سيدعلي حق‌شناس، پهلوان پايتخت اشاره کرد. وي از جمله مربيان مرحوم غلامرضا تختي بوده است. گفته مي‌شود که پهلوان سيدعلي اين رتبه را پس از يک کشتي 45 دقيقه‌اي مقابل پهلوان اکبر پامناري در سال 1307 به دست آورد و به عنوان پهلوان پايتخت رسيد. وي اين رتبه را تا هنگام ورود متفقين به کشور در دست داشت.
همچنين از جمله امور خيري که ريشه در فرهنگ زورخانه‌اي دارد، برگزاري مراسم گلريزان است. اين مراسم در جشن‌ها، اعياد و ميلاد ائمه اطهار و يا قدرداني از زحمت پيشکسوت ها برپا مي‌شد و سنت آن به اين شکل بود که دو جوان در پايان برنامه دو طرفي لنگي را گرفته و در جمعيت دور مي‌زدند تا پول حاضران را جمع کنند. اين پول‌ها معمولا با نظارت پهلوان ها در امور خير مصرف مي شد.
با معروف ترين زورخانه هاي پايتخت آشنا شويد
زورخانه در زندان
قدمت ورزش زورخانه‌اي در شهر تهران تقريبا با تشکيل شهري به همين نام برابر است. به طوري که بسياري از پهلوان هاي دوره قاجار ساکن پايتخت بوده‌اند و در ترويج فرهنگ باستاني همت مي‌گماشتند. اين روزها اما مديريت شهري در پي احياي ورزش بامرام هاست و تلاش مي‌کند تا بخشي از هويت ورزشي پايتخت را با رونق دادن به زورخانه‌ها بازسازي کند. در حال حاضر حدود 50 زورخانه در شهر تهران وجود دارد که به مهم ترين آنها مي پردازيم. زورخانه ها تقريبا در همه مناطق تهران پراکنده شده‌اند و دسترسي علاقه‌مندان اين ورزش به امکانات ورزشي آن هم چندان مشکل نيست.
زورخانه باغ موزه قصر
اين زورخانه از ابتکارات مديريت شهري در احياي ورزش باستاني در پايتخت است. زورخانه تازه تاسيس در جايي ساخته شد که روزگاري به آن زندان مارکوف مي‌گفتند و بعدها به زندان قصر تغيير نام داد. فضاسازي اين زورخانه به شکلي زيبا و با ترکيبي از هنرهاي اصيل ايراني صورت گرفته و روح هر ورزشکاري را به روزگاران قديم پايتخت مي‌برد. اين زورخانه در سالروز درگذشت جهان پهلوان تختي افتتاح شد، اما جذاب ترين اتفاقي که در اين زورخانه روي داده برگزاري مراسم گلريزان براي کمک به اهالي ورزش بوده است. برنامه‌اي که باحضور اسطوره‌هاي ورزش کشور رنگ و بويي ديگر گرفت.
در اين روز بزرگاني مانند علي پروين، اميررضا خادم، علي کريمي، عليرضا رضايي، عليرضا سليماني، علي دايي، عليرضا دبير، علي پهلواني و امير قلعه نويي حضور داشتند. جالب اينکه تقريبا تمام بزرگاني که نام شان با علي و امير آغاز مي شد زينت بخش اين محفل خير شدند.
زورخانه شهيد فهميده
بزرگ ترين و نام آشناترين زورخانه شهر جايي در ضلع شمالي پارک شهر قرار دارد. زورخانه شهيد فهميده پس از سال‌ها تعطيلي دوباره بازسازي و بازگشايي شده و ميعادگاه همه عاشقان اين ورزش شده است.
اين زوخانه با زيربناي 500 متر مربع و گود‌ي به مساحت 30 مترمربع، توانايي پذيرايي از 100 تماشاگر را نيز داراست. آينه کاري و نقاشي‌هاي منحصر به فرد گنبد کبود اين زورخانه و امکاناتي همچون سالن، موزه، سالن نمايشگاه، اتاق کنفرانس از ويژگي‌هاي اين زورخانه قديمي است. اين زورخانه به همت فدراسيون پهلواني و ورزش زورخانه‌اي و نظارت سازمان ميراث فرهنگي دوباره احيا شده است.
در سال گذشته، ليگ بازي‌هاي ورزش پهلواني نيز در همين زورخانه اجرا شد. علاقه‌مندان به ورزش پهلواني مي‌توانند براي يادگيري آداب پهلواني به اين زورخانه مراجعه کنند.
زورخانه نيروشادي
زورخانه نيرو شادي در محله مولوي، بازاچه سعادت واقع شده است. اين زورخانه هم فعاليت‌هاي آموزشي خود را در اين بخش از شهر ادامه مي‌دهد. زورخانه نيرو شادي از جمله مکان‌هاي ورزشي است که در سال‌هاي اخير مورد توجه مديران شهري قرار گرفته و بخشي از هزينه‌هاي آن توسط سازمان ورزش شهرداري تهران تامين شده است. زورخانه بوستان ولايت هم از جمله مکان‌هاي ورزشي است که توسط مديريت شهري تقديم شهروندان تهراني شد. از جمله ديگر زورخانه هاي شهر تهران که در بخش هاي مختلف پايتخت پراکنده شده اند مي‌توان به زورخانه شير در خيابان پيروزي، نبرد شمالي، زورخانه وحدت در محله نظام آباد، 14 متري لشگر، زورخانه طالقاني در ميدان چيذر، زورخانه دانشگاه تهران در اميرآباد شمالي، زورخانه طلاچي در خيابان ري، زورخانه هژبر در محله آذري، زورخانه عبدالله‌زارع در شهرري، روبروي برج طغرل، زورخانه پاس در محله اکباتان، زورخانه سلامت در ميدان شهيد هرندي، زورخانه بيت‌العباس(ع) در محله افسريه، زورخانه شيرافکن در خيابان آذربايجان، زورخانه باب الحوائج (ع) در محله يافت آباد و زورخانه ونک در محله ده ونک نام برد.
پروفسور کارل دين، مولف کتاب تاريخ ورزش جهان و دبير کميته برگزاري بازي‌هاي المپيک 1936 برلين در سفري به ايران به ارزش‌هاي بزرگ جسماني و معنوي ورزش پهلواني پي‌برد. وي پس از مراجعت به آلمان ورزش باستاني را به عنوان يکي از دروس اصلي به دانشگاه تربيت بدني کلن معرفي کرد.
در ستايش پهلواني
در شاهنامه فردوسي از پهلوانان ايران زمين به عنوان حافظان کيان اين کشور نام برده شده است. پهلوانان معروف قصه‌هاي کهن ايراني همه به يزدان پاک معتقد بوده و مي کوشيدند تا مردم و کشور را از گزند اهريمن نجات دهند. در اين ميان رستم، صاحب دليري و ذکاوت بود و در بسياري از کارزارها حضور داشت.
يک بنياد مردم نهاد
بنياد فردوسي در سال‌هاي اخير به عنوان برترين سازمان مردم نهاد در زمينه ترويج فرهنگ پهلواني و ورزش زورخانه‌اي معرفي شده است. اين بنياد تاکنون تلاش‌هاي زيادي در جهت معرفي اين ورزش و فرهنگ ايراني در سطح بين‌المللي داشته است. معرفي شاهنامه فردوسي به عنوان اثر منظوم هم بخشي از فعاليت‌هاي اين بنياد بوده است.
باستاني در جهان
در حال حاضر با همکاري و مساعدت فدراسيون ورزش باستاني و زورخانه‌اي، اين فرهنگ ايراني به کشورهاي مختلف جهان صادر شده است. اين فدراسيون با اعزام مرشد و مربي به کشورهاي اروپايي، آمريکايي، آسياي شرقي و آمريکاي شمالي قصد دارد تا اين ورزش اصيل ايراني را در همه جاي جهان رونق دهد.
