انتخاب استان
ديوار تاريخي گرگان طولاني‌ترين اثر معماري ايران باستان (1394/12/28)
به گزارش بزنيم بيرون ، ميراث تمدن هر ديار، درحكم دريچه‌هايي است، كه رو به سوي حيات و خلق خوي و آداب و رسوم ساكنين آن ديار باز مي‌شود. از هر دريچه كه به فرهنگ مردم در هر كجاي دنيا باشد، بنگريم، يك پيام كاملاً شفاف را که از دل تاريخ بر كتيبه زمانه حك شده مي‌بينيم و آن پيام اين است که آينده از آن ملتي است كه گذشته خود را مي‌شناسد.
ديوار گرگان با قدمتي چند هزارساله نيز از آن دسته از آثار تاريخي است که هر چه در شناخت آن روبه‌جلو مي‌رويم با شگفتي‌هاي بيشتري از گذشته سرزمينمان آگاه مي‌شويم.
قزل آلان يا مار سرخ معروف به ديوار بزرگ گرگان
قزل آلان يا مار سرخ معروف يا همان ديوار بزرگ گرگان، طولاني‌ترين اثر معماري ايران باستان و پس از ديوار چين دومين ديوار تاريخي قاره آسيا با ۲۰۰ کيلومتر طول، در دشت گرگان و ترکمن‌صحرا قرار دارد.
ديوار دفاعي گرگان از شرق درياي خزر در ناحيه گميشان شروع و پس از گذر از شمال آق‌قلا و گنبدکاووس به‌طرف شرق ادامه داشته و در کوه‌هاي پيش کمر، پايان مي‌يابد.
در نوشته‌هاي تاريخي، ديوار بزرگ گرگان را که مانعي در برابر بيابان‌گردان آسياي ميانه بوده، به نام‌هاي سد اسکندر، سد انوشيروان، سد فيروز، ديوار دفاعي و ... ناميده‌اند.
طول اين ديوار ۱۵۵ کيلومتر است. در حال حاضر، ديوار در فواصل و مسيرهاي مختلف، بين دو الي پنج متر ارتفاع دارد و عرض ديوار حدود ۱۰ متر است. در فواصل مختلف قلعه‌هايي در سمت جنوب ديوار ساخته‌شده است.
نخستين پژوهش بر روي ديوار گرگان از ۱۰۰ سال پيش
نخستين پژوهش‌هاي باستان‌شناسي اين ديوار توسط ژاک دمرگان فرانسوي درست ۱۰۰ سال پيش صورت گرفت که بخشي از مسير ديوار را از روي نقشه ترسيم کرد. بعد از او باستان‌شناس فرانسوي به نام آرن، در سال ۱۳۱۲ خورشيدي بخشي از ديوار گرگان را به شکل پيمايشي، شناسايي و معرفي کرد.
در سال ۱۳۱۶ خورشيدي اريک اشميت آمريکايي با پرواز بر فراز منطقه، خط قرمزرنگي را روي زمين مشاهده کرد که با پيچ‌وتاب از دريا به سمت کوه‌هاي پيش کمر در شرق استان ادامه يافته است.
او با ديدن اين منظره عجيب، پرواز را بار ديگر تکرار کرد و با تهيه عکس‌هاي هوايي گام مهمي در شناسايي ديوار برداشت. بعدازآن دکتر محمد يوسف کياني در سال ۱۳۵۰ با پرواز مجدد روي ديوار، موفق به برداشتن عکس‌هاي جالب‌توجهي از ديوار شد و طول ديوار را ۱۷۵ کيلومتر با ۳۲ قطعه وابسته شناسايي کرد.
در سال ۱۳۷۸ با شروع ساخت سد گلستان، بخشي از مسير ديوار در محدوده کانال آبياري و زهکشي سد قرار گرفت و بنا بر ضرورت حفظ ديوار، آب سد از طريق دو کانال از زير ديوار هدايت شد.
بعدازآن در سال ۱۳۸۱ ديوار در شش فصل کاوش شد که اطلاعات فراواني از آن به دست آمد به‌طوري‌که هم‌اکنون باستان شناسان طول ديوار را ۲۰۰ کيلومتر مي‌دانند.
ازآنجايي‌که در برخي از نوشته‌ها اين ديوار تا مرو ادامه داشته، باستان شناسان احتمال مي‌دهند طول ديوار بيشتر از ۲۰۰ کيلومتر باشد که در کاوش‌هاي آينده به جواب آن خواهند رسيد. طبق آخرين نمونه‌هاي آزمايش‌شده در آزمايشگاه‌هاي معتبر، اين ديوار مربوط به دوره ساساني است.
ديوار گرگان در مناطق کوهستاني دو متر و در دشت ۱۰ متر عرض داشته و آجرهاي بزرگ آن ابعاد ۴۱ در ۴۱ و قطر ۱۰ سانتيمتر در ده‌ها کوره آجرپزي پخت مي‌شده است.
بسته به خاک منطقه‌اي که آجر پخته مي‌شد، رنگ آن از نخودي تا قرمز فرق مي‌کند. خندقي ۳۰ متري هم در جلوي ديوار کنده‌شده که آب از طريق آن به دشت‌ها و کوره‌هاي مسير مي‌رسيد.
از ارتفاعات پيش کمر تا روستاي زاو در پارک ملي گلستان که ۳۵ کيلومتر است، بخش‌هايي از ديوار سالم‌تر باقي‌مانده و با حفاري در چندين نقطه خوشبختانه بقاياي ديوار از زيرخاک بيرون آمده است.
کشف سربازخانه و آتشگاه در حفاري ها
در کاوش‌هايي که تاکنون انجام‌شده است، دو هزار مترمربع از ديوار حفاري‌شده که در پي آن يک آتشگاه و استراحتگاه سربازان که وابسته به ديوار بوده کشف‌شده است؛ همچنين دو قلعه از حدود ۳۸ دژ تخمين زده در طول ديوار کاوش شده که به نظر محل سکونت سربازان بوده است.
قلعه‌ها از اندازه‌هاي ۱۲۰ در ۱۲۰ متر شروع و بزرگ‌ترين آن به ۲۴۰ در ۳۰۰ متر مي‌رسيد. اکنون براي حفاظت ديوار در قسمت‌هايي از آن در دو طرف ديوار ميله گذاري انجام‌شده تا حريم ديوار حفظ و از خرابي آن جلوگيري شود.
تحقيقات روي يکي از دژها يا سربازخانه‌هاي اين ديوار دفاعي نشان مي‌دهد که حداقل تا يک قرن پس از ساخته‌شدن فعال بوده است و نشانه‌هايي از حضور سربازان در آن ديده مي‌شود اما بعدازآن به عللي متروک‌شده است.
ازجمله دلايل متروک شدن اين تأسيسات دفاعي مي‌تواند نياز به حضور سربازان بيشتر در نبرد با امپراتوري بيزانس يا مقاومت در برابر حمله اعراب بوده باشد.
راندن خودروها روي آجرهاي ريخته از ديوار موجب شکستن و از بين بردن آن‌ها شده و بعضي از اهالي از آجرهاي ديوار براي ساختمان‌سازي خود استفاده کرده‌اند.
طبق گزارشات مردمي نمونه‌هايي از آجرهاي ديوار نزديک ساحل درياي خزر و داخل خليج گرگان ديده‌شده است. گفتني است ديوار تميشه، ديوار ديگري در جنوب ديوار بزرگ گرگان است که بخش شمالي آن در خليج گرگان وجود دارد و احتمال اينکه ديوار بزرگ گرگان و تميشه زماني يک ديوار بوده است، وجود دارد.
اين ديوار از ديوار هادريان که توسط امپراتور هادريان در مرز انگلستان و اسکاتلند احداث شد طولاني‌تر و از بسياري از بخش‌هاي ديوار چين، کهن‌تر است. تصور مي‌شود که اين ديوار سومين ديوار بزرگ تاريخي بعد از ديوار چين و ديوار سميز آلمان در جهان و بزرگ‌ترين ديوار آجري دنيا باشد.
بررسي‌هاي باستان‌شناسي نشان مي‌دهد که مهندسي ايران و امپراتوري ساساني به‌خوبي با مهندسي امپراتوري روم رقابت داشته و يا حتي از آن پيشي گرفته است. بررسي‌هاي اخير اين ديوار، بينشي اروپايي مدار نسبت به تاريخ جهان را به چالش مي‌کشد.
منبع : خبرگزاري مهر
